Kerels

Kerels is een naam die werd gegeven aan de bewoners van Kust-Vlaanderen, die als een volk van vrije boeren werden beschouwd. De mythe van de Kerels werd uitgebouwd na de ontdekking in 1845 door Charles-Louis Carton van het zogenaamde Kerelslied (dat voorkomt in het Gruuthusehandschrift), in feite een 14de-eeuws spotdicht van ‘ruters’ (lagere militairen, wellicht huursoldaten) op onbeschaafde boeren (‘kerels’): ‘Wronglen wey, broot ende caes, /Dat heit hi al den dach. /Daer omme es de kerel so daes: /Hi hetes meer dan hijs mach’. Frits van Oostrom omschrijft het als ‘een lied van hoon en wraak’, dat zich oppompt ‘in minachting voor de paupers die zich nu in het zweet werkt, daarna de kermis onveilig maakt en thuis zijn wijf te pakken neemt’. Het lied inspireerde Joseph Kervyn de Lettenhove Kervyn de Lettenhove, Joseph
Baron Joseph C.M.B. Kervyn de Lettenhove (1817-1891) was een katholieke politicus en historicus, die vanuit zijn Belgisch nationalisme bijdroeg aan de verheerlijking van het Vlaamse verle... Lees meer , die in zijn Histoire de Flandre op basis van de naamsgelijkenis de Kerels als afstammelingen beschouwde van de Karls, een Saksische volksstam die zich op het einde van de 4de eeuw op de kusten van de Morinische en Menapische gebieden zou hebben gevestigd. Hij geloofde met andere woorden dat de Kerels een afzonderlijk volk vormden dat gedurende de gehele middeleeuwen had bestaan en bovendien in de geschiedenis een belangrijke rol had gespeeld.

Auteurs als Carton, Victor Derode, Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer , Eelco Verwijs, Karel de Flou De Flou, Karel
Karel de Flou (1853-1931) was historicus, filoloog en letterkundige. Hij schreef tientallen historische en taalkundige artikelen en bezorgde publicaties van Middelnederlandse teksten. Hij... Lees meer en Hermann Pergameni volgden in het spoor van Kervyn de Lettenhove en dikten het verhaal nog aan. Derode wees op het bestaan van een Kerlingaland (eigenlijk iets als Karolingenland). De Flou trok de geschiedenis van het Kerelsvolk zelfs door tot aan de Franse Revolutie en betoogde dat het voor de hele Vlaamse geschiedenis richtinggevend was geweest. Pergameni zag de 'gemeentelijke beweging' en eigenlijk de hele middeleeuwse geschiedenis van Vlaanderen als een strijd van de Kerels tegen de feodaliteit, die als 'vreemd' werd opgevat. Conscience populariseerde het gegeven in zijn historische roman De Kerels van Vlaanderen (1871), die zich toespitste op de episode van de moord op Karel de Goede. De graaf verscheen daarin als een dwingeland, die de rechten van de ‘vrije Kerels’ schond en daarom werd vermoord. De roman kan (zoals Kris Humbeeck heeft aangetoond) worden gelezen als een politieke allegorie, waarbij Conscience niet alleen het officiële België waarschuwde (Karel de Goede staat voor Leopold I van Saksen-Coburg, Leopold I
Leopold I (1790-1865) was de eerste koning der Belgen. Hij werd als prins uit het hertogelijk huis van Saksen-Coburg-Gotha in 1831 vanwege zijn uitgebreid Europees netwerk tot de Belgisch... Lees meer ), dat de culturele eigenheid van Vlaanderen dient te respecteren, maar ook de ideologisch verdeelde Vlamingen (er zijn Houtkerels, Duin- en Veldkerels, en Stadskerels). De visie van een tirannieke graaf en ‘vrije kerels’ werd aangevochten door Adolf Duclos Duclos, Adolf
Adolf Duclos (1841-1925) was priester van het bisdom Brugge en publicist. Hij was vooral bekend als geëngageerd pleitbezorger van het West-Vlaamse taalparticularisme en ideologisch bewerk... Lees meer , die in De geschiedenis van den zaligen Karel den Goede (1884) meteen ook de hele mythe van het Kerelsvolk afwees. Die was, zo meende hij, ‘hertekittelend voor mannen die stelselmatig de hersenschimmen van 't onbepaald woord vrijheid naloopen, dichterlijk voor zoekers van liederrythmen en klankvolle ijdele woorden: maar voor den geschiedschrijver, dat al en is geen rosten duit weerd’.

Op hetzelfde moment waarop de Vlaamse beweging ontstond en deze Kerels - uiteraard - als prototypische Vlamingen werden erkend en als helden vereerd, ondermijnden historici dus de mythe van de Kerels als ‘eenen bijzonderen Vlaamschen volksstam, die gedurende negen eeuwen, met hardnekkigheid en met wonderbare heldenmoed’ de oude vrijheden verdedigde (Conscience). Duclos en Alphonse Wauters zaaiden twijfel, en vooral Hubert van Houtte Van Houtte, Hubert
Hubert van Houtte (1872-1948) was hoogleraar geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Gent (RUG). Hij publiceerde vooral over de geschiedenis van het graafschap Vlaanderen en de prijzengesch... Lees meer maakte in Les Kerels de Flandre (1898) duidelijk dat de benaming Kerels niet sloeg op een nationale of een etnische eenheid, maar moest gezien worden als de aanduiding van een sociale groep in een specifieke en beperkte periode, namelijk de 14de en 15de eeuw. Meer bepaald werd het gegeven soms in verband gebracht met de opstand van de boeren van de Vlaamse kuststreek in 1323-1328 (in de Vlaamsgezinde literatuur soms als ‘de Opstand der Kerels’ betiteld), die onder leiding stond van Nicolaas Zannekin Zannekin, Niklaas
Lees meer en waaraan een einde kwam met de slag van Kassel (1328), waar de 'vrije Kerels' werden verslagen. Nadat Van Houtte de datering van het Kerelslied had verschoven van het begin van de 14de eeuw naar het einde ervan, werd de tekst door sommigen gelezen als een verwijzing naar de moeilijkheden die zich ten tijde van graaf Lodewijk van Male (rond 1380) hebben voorgedaan. In de 20ste eeuw hield de wetenschappelijke interesse voor het Kerelslied aan, maar de literatuurwetenschappers (als K.H. Heeroma, Herman Brinkman, A.M.J. van Buuren) legden vooral de nadruk op de literaire conventies waaraan de middeleeuwse tekst al dan niet beantwoordde. Anderen (onder wie J. Reynaert) hielden vast aan een zekere historische interpretatie.

Ondanks het feit dat zij door het wetenschappelijk onderzoek vanaf het einde van de 19de eeuw ondermijnd werd, won de mythe van 'het vrije Kerelsvolk' in flamingantische kringen aan invloed. De Kerels, als de onbehouwen maar krachtige, moedige, vrije, vrijheidslievende en strijdlustige Vlamingen (‘zeer vrijheidsgezind, zeer gesloten van karakter en ruw’, zoals Luc Carton Carton, Luc
Arts Luc Carton (1907-1979) was als student actief in het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS). Na de Tweede Wereldoorlog was hij ondervoorzitter van Zannekin en nauw bevrien... Lees meer het nog in 1977 formuleerde) werden een motief dat in talrijke literaire teksten en vooral in de strijdpoëzie voorkwam. Aan de herinnering aan de Kerels werd meteen de oproep gekoppeld deze herinnering trouw te blijven: ‘zijn wij niet de zonen, de rechtstreeksche erfgenamen dier taaie Kerels van Vlaanderen’, riep Conscience in 1870 in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer uit. In Het lied der Vlaamsche zonen (1875) en Het lied der Blauwvoeterie (1877) van Albrecht Rodenbach Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer speelde het Kerelsmotief een belangrijke rol (‘Weg de bastaards, weg de lauwaards! /Ons behoort het noorderstrand, /ons, den Kerels, ons, den Klauwaards’). En ook in teksten van Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer (‘De Kerels zijn weer opgestaan’), Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer (‘En Kerels, Klauwaarts tiegen in ons dromen blij’), René de Clercq De Clercq, René
Lees meer (‘Kerels met koppen en vuisten, /onverduitscht, onverfranscht, /voor Vlaanderen die leeuwe danst’), Pol de Mont De Mont, Paul
Paul de Mont (1895-1950) was toneelschrijver, journalist en hoofdredacteur van verschillende kranten. Als leidende figuur van Rex-Vlaanderen zette hij zich voor in voor de samenwerking va... Lees meer en vele anderen en in liederen van onder anderen Emiel Hullebroeck Hullebroeck, Emiel
Emiel Hullebroeck (1878-1965) was een Vlaamsgezinde componist en dirigent. Hij is van grote betekenis geweest voor de Vlaamse liedbeweging in de 20ste eeuw en voor het sociale statuut van... Lees meer en Karel Mestdagh Mestdagh, Karel
Karel Mestdagh (1850-1924) zette zich met zijn vele composities in voor de vernederlandsing van het muziekleven in Vlaanderen. Lees meer werd ernaar verwezen. De 'Kerels van Vlaanderen' groeiden uit tot een begrip en een symbool van Vlaamse strijdlust, en leenden hun naam aan een aantal Vlaamsgezinde groepen, initiatieven en publicaties, zoals het tijdschrift De Kerels, dat vanaf 1872 werd gepubliceerd door de Brugse uitgeverij Kerlinga. De naam van de uitgeverij, in 1909 opgericht door Alfons de Groeve De Groeve, Alfons
Alfons de Groeve (1885-1945) werkte als student mee aan De Vlaamsche Vlagge en aan Ons Leven. Daarna was hij uitgever. Tijdens het interbellum was hij volksvertegenwoordiger voor de katho... Lees meer , was ingegeven door Rodenbach, waar ‘Kerlingaland’ staat voor het oorspronkelijke Vlaanderen (‘Vlaanderen stijgt, herwikt, herboren uit het oud Kerlingaland’) en de symbolische betekenis kreeg van een land van vrijheid.