Bekende Vlaming

Herkomst

Doorgaans wordt de term ‘Bekende Vlaming’, evenals de afkorting ‘BV’, toegeschreven aan journalist Alain Grootaers. Vanaf circa 1990 duidde hij er de bekende personen mee aan die hij ontmoette op Vlaamse mediafeestjes, maar van wie hij niet kon zeggen waarom ze precies bekend waren. Guy van Gestel en Gust de Meyer noemen daarentegen Mike Verdrengh, programmadirecteur van de toen pas opgerichte Vlaamse Televisie Maatschappij (VTM), als bedenker van de term.

In ieder geval raakten zowel ‘Bekende Vlaming’ als ‘BV’ in de loop van de jaren 1990 snel ingeburgerd. Het verwante begrip ‘Bekende Nederlander’ (en de afkorting ‘BN’er’), dat al zeker een decennium langer in omloop was, heeft daar mogelijk toe bijgedragen. Vlaamse televisiekijkers schakelden tot de komst van de commerciële televisie veel over op Nederlandse zenders, waar ze de benaming oppikten.

Opkomst en evolutie van het begrip

Dat er in Vlaanderen bepaalde mensen waren die algemene bekendheid genoten, was natuurlijk niet nieuw. Al sinds de eerste televisie Televisie
Als geen ander massamedium heeft de televisie bijgedragen aan de vorming van de Vlaamse ‘verbeelde gemeenschap’. Terwijl de staatshervormingen zich voltrokken, werd de Vlaamse natie dagel... Lees meer -uitzending in België in 1953 en de snelle democratisering van het medium begon een aantal acteurs of omroepers overal in het land, of toch in het eigen taalgebied, herkend te worden. Voorheen reikte een dergelijke faam zelden verder dan de stad waarin het eigen theater gevestigd was.

De Bekende Vlamingen waren echter een typische uiting van de Vlaamse mediacontext van de late 20ste en vroege 21ste eeuw. Toen in 1989 VTM als eerste commerciële zender in Vlaanderen gelanceerd werd, veranderde het televisielandschap namelijk drastisch. Haar blitse, stijlvolle en amusementsgerichte aanpak scoorde meteen erg goed bij de kijkers. Daarnaast trok de zender resoluut de kaart van de vedetten: bekende figuren kregen niet alleen een prominente plaats in praat-, quiz- en spelprogramma’s, ze gedroegen zich ook toegankelijk en familiair. Het contrasteerde met de vaak als ernstig en belerend ervaren openbare Belgische Radio- en Televisieomroep (BRT). Fors dalende kijkcijfers deden al gauw ook BRT meer inzetten op dergelijke schermgezichten, intussen ‘Bekende Vlamingen’ gedoopt.

De intrede van VTM en de reactie van BRT deden het aantal BV’s sterk toenemen, net als de frequentie waarmee ze in tv-programma’s opdoken. Zeker voor de commerciële zender was er sprake van een wederzijdse afhankelijkheid: BV’s en VTM hadden baat bij elkaars succes. Ook de zogenaamde ‘roddelbladen’, in het bijzonder Dag Allemaal (1984-…), waren bepalend voor de opkomst van de Bekende Vlaming. Ze speelden in op de geliefde tv-figuren en vergrootten op die manier hun bekendheid nog meer.

Sinds 2000 was er bovendien sprake van een democratisering van het BV-schap. De Vlaamse versie van het realityprogramma Big Brother, voor het eerst uitgezonden in dat jaar, wordt daarbij vaak als kantelpunt aangeduid. De deelnemers waren allemaal gewone, onbekende Vlamingen, maar enkelen werden al snel BV’s en kregen de nodige media-aandacht. Het leek alsof iedereen beroemd kon worden, ook wie ‘niets kon’. Dat bracht een negatieve connotatie mee voor het label ‘Bekende Vlaming’, dat sterker geassocieerd werd met talentloosheid en kortstondig succes. Toch bleef het tegelijk de gebruikelijke, neutrale verzamelterm voor bekende personen in Vlaanderen.

De BV en de Vlaamse natievorming

De prominente rol van televisie onderscheidde de Vlaamse situatie van onder meer de Britse en Amerikaanse celebrity culture, waarin sectoren als de film- en theaterwereld eveneens eigen beroemdheden voortbrachten, zonder hulp van een passage op tv. Ook de schijnbare toegankelijkheid en alomtegenwoordigheid van BV’s stond in contrast met de Angelsaksische context. Daar leidden celebrities veeleer een afgeschermd leven, waarin tabloids en paparazzi dan trachtten binnen te dringen. Die laatsten blijven in het Vlaamse medialandschap daarentegen nauwelijks een rol van betekenis spelen.

Het ‘Vlaams zijn’ is inherent aan de benaming ‘BV’. Dat is niet uniek – zo is er naast de ‘Bekende Nederlander’ ook de ‘Wallon connu’ – maar het onderscheidt zich wel van algemene termen als ‘celebrity’ of ‘star’, die in de Angelsaksische wereld gangbaar zijn. Bovendien is er geen Belgisch equivalent, al zijn er wel Belgen die nationaal bekend zijn. De opkomst van de BV gebeurde dan ook parallel aan de federalisering van het land. Zo koos VTM niet toevallig voor ‘Vlaams’ in haar naam en gaf de zender in programma’s als Tien om te zien resoluut een podium aan Vlaamse artiesten, zoals schlagerzangers, die BRT doorgaans links liet liggen (zie Populaire muziek Populaire muziek
Weinig activiteiten kunnen zozeer een gevoel van sociale en culturele verbondenheid creëren als het samen zingen of luisteren naar muziek. Muziek speelt dan ook in elke nationale of natio... Lees meer ). Tegelijk zapte de kijker door de komst van VTM minder snel weg naar de voorheen invloedrijke Nederlandse televisie, waardoor het publiek meer in contact kwam met ‘eigen’ schermgezichten. Omdat die ‘Vlaamsheid’ zo verweven is met het begrip ‘BV’, kan het als een onderdeel van Vlaamse natievorming gezien worden, zij het van de latente en onbewuste variant van dit proces. De Bekende Vlamingen hebben in dat opzicht de plaats ingenomen van de Vlaamsche Koppen, prominente Vlaamse intellectuelen, kunstenaars en intellectuelen die binnen het romantische cultuurflamingantisme als rolmodellen voor Vlaamse emancipatie naar voren werden geschoven. Bij de BV-cultus is een dergelijke hooggestemde, idealistische dimensie afwezig, maar de beroemdheden in kwestie dienen op een triviale en populaire manier wel evenzeer als gezichten van de natie. Het BV-concept vormt daarmee een schoolvoorbeeld van zogenaamd banaal nationalisme Banaal nationalisme
'Banaal nationalisme’ is een begrip van de Britse onderzoeker Michael Billig, dat verwijst naar de reproductie en de ideologische legitimering van de natiestaat in het dagelijkse leven.... Lees meer .