De Vrijschutter (1941-1944)

1915-1918: Ontstaan

Net zoals La Libre Belgique verscheen De Vrijschutter in de beide bezettingsperiodes. Initiatiefnemers in de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer waren de broers Jean en Guillaume Devillé uit Essenbeek. Zij wilden een Vlaamse tegenhanger worden van de ruimverspreide Libre Belgique, de clandestiene uitgave van Le Patriote. Daarmee wilden de gebroeders Devillé duidelijk maken dat het verzet tegen de bezetter niet uitsluitend een Belgisch-nationalistische aangelegenheid was. Ze kozen voor de titel De Vrijschutter, omdat die stond voor ‘jong, vrijmoedig, onstuimig en weerbarstig’. Dat uitte zich in aanklachten tegen het bezettingsbestuur en het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . Vlaanderen had volgens hen niets te winnen bij samenwerking met de bezetter. Het eerste nummer verscheen begin 1915 en omvatte zowel berichten over de soldaten uit de streek aan het front als informatie over de  bevoorrading, de zwarte markt en de Duitse verordeningen. De Vrijschutter was een van de weinige clandestiene bladen die de oorlog overleefde. Dat zou ook het geval zijn in de volgende bezettingsperiode.

1941-1944: Voortzetting

Al eind 1940 zetten Jean Devillé, schepen, en Auguste de Maeght, burgemeester samen met burgemeester van Halle, beiden voor de Katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer , de strijd voort (zie Verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer ). Ze konden voor hun verzetswerk rekenen op de brede steun van het gemeentepersoneel. Weinig verzetsbladen kenden zo’n hoge verspreiding, niet alleen in de streek van Halle, Aalst en Gent, maar later ook in het hele Vlaamse landsgedeelte, zelfs tot in Maastricht. Vooral de kwaliteit van de publicatie viel op, zowel technisch als inhoudelijk. Slechts 25 % van de Belgische clandestiene pers verscheen in het Vlaamse landsgedeelte, al vertegenwoordigt dat cijfer niet de mate van verspreiding en waren Franstalige sluikbladen (uitgegeven in Brussel of Wallonië) ook breed verspreid in Vlaanderen. Daaronder was De Vrijschutter zeker een unicum. De oplage bedroeg tussen de  500 en de 2000 exemplaren, wat relatief veel was in vergelijking met de rest en er waren er weinig die het zo lang vol hielden.

Inhoud en ideologisch profiel

In tegenstelling tot de meeste andere verzetsbladen hing het blad niet af van een verzetsorganisatie, al waren er wel contacten met de Witte Brigade-Fidelio en het Geheim Leger. Veel aandacht ging naar de militaire operaties, het optreden van de collaboratiebewegingen ('de nieuwe ordelingen'), de oprichting van de Unie van Hand- en Geestesarbeiders Unie van Hand- en Geestesarbeiders
Tijdens de Duitse bezetting in 1940-1945 probeerden Belgische vakbonden, zoals het Christelijk Vakverbond (ACV) en het Belgisch Vakverbond (BVV), hun positie te behouden. Onder druk van D... Lees meer en aan het beleid van de Belgische regering in Londen, onder meer wat de naoorlogse bestraffing van de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer betrof. Dit gebeurde hoofdzakelijk in de steeds terugkerende rubriek 'De Toestand'. Opmerkelijk was ook de uitvoerige berichtgeving over de protestactie van de bisschop van Munster Mgr. Van Galen. Zo werd diens herderlijk schrijven van 13 juli 1941 integraal afgedrukt en uitvoerig becommentarieerd. Ook in andere nummers werd aan de protesten van Duitse katholieken de nodige aandacht besteed.

De Vrijschutter wilde naast zijn katholieke achterban ook andersdenkenden bereiken. Het blad was kennelijk erg goed geïnformeerd, wat bijvoorbeeld bleek uit berichten over hongeroptochten van Duitse vrouwen in Keulen midden 1941.Ook over de opzienbarende vlucht van Rudolf Hess naar Engeland werd uitvoerig bericht. Een rode draad in het redactioneel beleid was de afwijzing van elke vorm van gewapend verzet, zeker van de aanslagen op personen. Zeer veel aandacht werd besteed aan de vrijwillige en verplichte tewerkstelling in Duitsland en de jacht op onderduikers. Het kwam er voor de samenstellers vooral op aan de 'moderne slavenhandel' met alle middelen tegen te werken en de verantwoordelijkheid van de collaborerende Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) daarin werd sterk benadrukt.

Vlaamsgezind in een Belgisch kader

Aan de Vlaamsgezindheid van De Vrijschutter kon niet getwijfeld worden, evenmin als tijdens de vorige bezetting. De beginselverklaring van de redactie (nr. 8 , jaargang 2) was duidelijk: aan de eenheid van het land mocht niet geraakt worden: ‘de Hitlerdictatuur veracht de kleine volken en misprijst onze taal, erger nog dan de franskiljons’. De collaborateurs waren de Leliaards van deze tijd. Een echte Vlaming ging niet mee in de slaafse onderwerping aan de bezetter. Wat ook opvalt, is dat al vrij vroeg aandacht werd besteed aan de Duitse wreedheden in Polen, in het bijzonder tegen de Joden. Zo werd er al in augustus 1942 melding gemaakt van een BBC-reportage over de moord op 700.000 Joden in Polen, ook later in het jaar kwamen andere slachtpartijen aan bod. De toon van het blad bleef, ondanks de oorlogsomstandigheden beheerst, soms scherp, maar ook met de nodige humor.