Eyskens, Gaston

Opvoeding en studies

Gaston Eyskens groeide op in een gezin dat behoorde tot de kleinsteedse en vaderlandslievende burgerij, maar kwam toch snel in contact met de Vlaamse beweging. Tijdens zijn studentenjaren sloot Eyskens zich aan bij het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond
Lees meer (KVHV). Na schitterende studies aan de Leuvense universiteit (doctor in de handelswetenschappen, 1930 en doctor in de politieke en sociale wetenschappen, 1931) en aan een aantal buitenlandse universiteiten (onder meer de Columbia University in New York) begon hij in 1931 aan een academische loopbaan. Hij was van bij de oprichting lid van de commissie die instond voor de creatie van Nederlandstalige colleges aan de Leuvense universiteit, waardoor die meer en meer tweetalig werd.

Eyskens’ rol in de vooroorlogse Vlaamse beweging

Als jong hoogleraar economie ging zijn belangstelling naar de economische onderontwikkeling van Vlaanderen en de mogelijkheid tot innovatie van de Vlaamse economie Economie
Dit artikel gaat over de relatie tussen economie en Vlaamse beweging. Daarmee beoogt deze tekst geen economische geschiedenis te schetsen van wat we vandaag Vlaanderen noemen. Integendee... Lees meer . In flamingantische organisaties, zoals het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , het Vlaams Economisch Verbond Vlaams Economisch Verbond
Het Vlaams Economisch Verbond (VEV) is een Vlaamsgezinde belangengroep en patronale organisatie, die werd opgericht in 1926. Tijdens het interbellum zette het VEV zich in voor algemeen ec... Lees meer (VEV) en de Katholieke Vlaamsche Landsbond Katholieke Vlaamse Landsbond (1919-1964)
De Katholieke Vlaamsche Landsbond (1919-1955) was de federatie van de Katholieke Vlaamsche Arrondissementsbonden, die als drukkingsgroep streed voor de vernederlandsing van Vlaanderen met... Lees meer (KVL), bepleitte hij in navolging van onder meer Lodewijk de Raet De Raet, Lodewijk
Lodewijk de Raet (1870-1914) was een econoom en ambtenaar die in belangrijke mate bijdroeg aan de theorievorming over de Vlaamse beweging en deze van een sociaaleconomisch denkraam voorza... Lees meer de noodzaak van een Vlaamse economische elite.

In het midden van de jaren 1930 nam Eyskens afstand van het Vlaamse minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer en kantte hij zich tegen de Vlaamse strategie van Frans Van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , die daarop en op het geloof in het Vlaamse demografische Demografie
Lees meer overwicht in België gebaseerd was. Vanuit zijn kennis van economie en economisch beleid zag Eyskens hoe de nieuwe wegen die ook de Belgische overheid op dat domein begon te bewandelen, resulteerden in de creatie van een reeks comités, parastatale instellingen en andere organen, die de Vlaamse meerderheid dreigden te neutraliseren, omdat ze beleidsvorming naast het parlement in de hand werkten. Daarom kwam hij in de KVL, waarvan hij bestuurslid was, niet alleen op voor een homogeen eentalig en territoriaal afgebakend Vlaanderen, maar pleitte hij daar ook voor een vorm van federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer , waarbij Vlaanderen bestuurd zou worden door een eigen raad met specifieke bevoegdheden. Zo draaide hij de argumentatie tegen federalisme, gebaseerd op de aloude vrees dat het de Vlaamse meerderheid zou blokkeren, net om in haar tegendeel.

Die visie werd niet alleen in de katholieke vleugel van de Vlaamse beweging, maar ook bij het VEV zeer invloedrijk. Samen met andere Leuvense hoogleraren maakte Eyskens deel uit van de groep Nieuw Vlaanderen en van de redactieraad van het gelijknamige weekblad Nieuw Vlaanderen Nieuw Vlaanderen (1934-1944)
Nieuw Vlaanderen (1934-1944) had als uitgangspunt de eentaligheid van Vlaanderen. Door zijn federalistische stellingname midden jaren 1930 was het blad radicaler dan de katholieke partij ... Lees meer (1934-1944), dat eind 1934 voor het eerst verscheen en de Vlaamsche Concentratie Vlaamsche Concentratie
Vlaamsche Concentratie (1935-±1940) was de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen. Lees meer verdedigde. Op het congres van de Vlaamsche Concentratie (19 juli 1936) behoorde Eyskens tot de gemandateerde sprekers.

Samen met andere vooraanstaande leden van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij (KVV), de Vlaamse vleugel van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer , waarin Eyskens zich in het begin van de jaren 1930 via de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer geëngageerd had, voerde hij onderhandelingen met een afvaardiging van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) over een mogelijk samengaan. Hij ondertekende mee het Beginselakkoord KVV-VNV Beginselakkoord KVV-VNV
Het beginselakkoord KVV-VNV werd ondertekend door vertegenwoordigers van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij (KVV) en het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) op 8 december 1936. Het moest ee... Lees meer dat op 8 december 1936 tussen beide delegaties werd gesloten, naar eigen zeggen omdat hij er een kans in zag voor een katholiek en solidaristisch Vlaanderen en voor de inkapseling van het VNV in de democratie. Onder meer door het verzet van het episcopaat en het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer (ACW) bleef deze federalistisch geïnspireerde overeenkomst dode letter. Na de mislukking van de Vlaamsche Concentratie legden de bisschoppen onder meer aan Eyskens een spreekverbod op politieke vergaderingen op. Hierna trok hij zich terug uit de redactieraad van Nieuw Vlaanderen en uit de bestuursorganen van de christelijke arbeidersbeweging en de katholieke partij.

Dat belette Eyskens niet om zijn bestudering van de Vlaamse economie en de mogelijkheden tot vernieuwing daarvan voort te zetten, zowel op het gebied van sociaal en personeelsbeleid, conjunctuuranalyse en -politiek, productiviteitsverhoging en heroriëntatie in de richting van meer kwalitatieve en diverse fabricage en dienstverlening, betere (technische) opleiding van de bevolking, waarmee ook de voorwaarden werden gecreëerd voor de mogelijkheid tot uitbetaling van hogere lonen. In die zin paste hij niet alleen inzichten toe die bleken uit de toenmalige stand van de internationale economische wetenschap, maar zette hij ook de denkrichting van Lodewijk de Raet De Raet, Lodewijk
Lodewijk de Raet (1870-1914) was een econoom en ambtenaar die in belangrijke mate bijdroeg aan de theorievorming over de Vlaamse beweging en deze van een sociaaleconomisch denkraam voorza... Lees meer voort. Evenmin als deze laatste geloofde Eyskens dat de traditionele sectoren van de Belgische economie, die gebaseerd waren op goedkope massaproductie van halffabricaten en ontginning van steenkool, nog veelbelovende perspectieven boden.

Daarnaast reflecteerden zijn opinies grotendeels de katholieke sociale leer. Zo pleitte hij voor sociale en ethische correcties op het kapitalisme en de markteconomie, overleg tussen werkgevers en werknemers en regulering van sectoren. De grotere rol van de overheid in de economie wilde hij echter niet zien resulteren in al te omvangrijke groei van de overheidsfinanciën. Hoewel bij de structuurhervorming van de Belgische economie die hij voor ogen had ook een grotere aandacht voor de interne markt hoorde, stond Eyskens geen protectionisme voor. Samenwerking met Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer kon op zijn instemming rekenen, ondanks zijn besef dat België evenmin als Vlaanderen in economisch opzicht aangevuld werd door wat de noorderbuur te bieden had.

Het sociaaleconomische beleid dat Eyskens voorstond, viel dan ook enkel als economisch nationalisme te typeren in die zin dat hij specifieke maatregelen koppelde aan de specifieke behoeften van het katholieke en Nederlandstalige Vlaamse volk. In het bestaan daarvan geloofde hij, hij bekende zich daartoe en beschouwde het als een doel waarvan de economie ten dienste stond. Die economie en de sociale verhoudingen in Vlaanderen lijnde hij af van degene die hij in Wallonië terugvond en die vermeende verschillen versterkten nog zijn streven naar Vlaamse ontvoogding, het vermijden van ‘het Waalse model’ met scherpe sociale tegenstellingen en de creatie van een Vlaamse ondernemersklasse. Bij die zienswijze paste ook zijn mening dat de impact van Frankrijk op de Belgische economie te groot was.

Na het debacle van 1936 werkte Eyskens zich geleidelijk opnieuw op de politieke voorgrond. In april 1939 werd hij verkozen tot volksvertegenwoordiger voor de katholieke partij. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer vluchtte hij met zijn gezin naar Frankrijk, waar hij op 31 mei 1940 in Limoges deelnam aan de vergadering van de Belgische parlementsleden die de houding van Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer afkeurde. In september 1940 keerde hij naar Leuven terug. Na een korte schorsing door de Duitsers kon hij voor de verdere duur van de bezetting zijn academische activiteiten voortzetten.

Naoorlog: aan de top van de Belgische politiek

In 1945 richtte Eyskens mee de vooralsnog unitaire Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP) op. In datzelfde jaar en opnieuw van 1947 tot 1949 trad hij op als minister van financiën. Nadat hij in augustus 1949 premier van een nieuwe regering geworden was, organiseerde hij het referendum over de terugkeer van Leopold III. Hoewel Eyskens in 1940 de houding van de koning veroordeeld had, werd hij tijdens de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer in lijn met het CVP-standpunt een, zij het koele, verdediger van de leopoldistische zaak.

Eyskens’ regering viel in 1950 over de Koningskwestie, die het land diep verdeelde. Die onenigheid liep voor een belangrijk deel langs een communautaire breuklijn, hoewel noch de Nederlandstalige noch de Franstalige bevolking als één blok voor of tegen het herstel van Leopold III koos. Eyskens’ ambigue houding reflecteerde deze complexiteit. Onder de regering-Duvieusart leidde Eyskens slechts van juni tot augustus 1950 het departement Economische Zaken, omdat zijn positie onhoudbaar bleek als gevolg van zijn rol bij de uiteindelijke abdicatie van de vorst.

Van 1958 tot 1961 stond Eyskens opnieuw aan het hoofd van de regering. Met hem begon een lange reeks van Nederlandstalige Vlaamse premiers. Het was in deze periode dat hij economische theorieën en adviezen die hij reeds voor de oorlog had ontwikkeld in realiteit kon beginnen omzetten. Zijn zogenaamde ‘expansiepolitiek’ behelsde niet alleen een sanering, maar ook grondige vernieuwing van de economie met belangrijke fiscale en andere stimuli van de overheid. Deze politiek flankeerde de promotie van Vlaanderen tot de economisch leidende regio van het land. Dat ging gepaard met de verdere vernederlandsing van het overheidsapparaat en aanverwante instellingen, zoals de Nationale Bank van België, waar Eyskens onder meer de eerste Nederlandstalige gouverneur Robert Vandeputte Vandeputte, Robert
Robert Vandeputte (1908-1997) was een advocaat en hoogleraar en vervulde meerdere hooggeplaatste functies. Zo was hij onder meer voorzitter van de Nationale Maatschappij voor Krediet aan ... Lees meer hielp aanstellen.

De divergerende economische ontwikkeling van Vlaanderen en Wallonië leidde mee tot een verdieping van de communautaire tegenstelling. Tegengestelde belangen en visies tussen het centrumrechtse en katholieke Vlaanderen en het in belangrijke mate socialistische Wallonië kwamen tijdens de stakingen tegen de Eenheidswet in de winter van 1960-1961 sterk aan de oppervlakte. Daarna werd de roep om economisch federalisme in het zuiden van het land steeds luider, terwijl ook in Vlaanderen de steun voor meer dan culturele regionale autonomie groeide. In 1970 werd door de vierde regering-Eyskens (1968-1972) de eerste staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer doorgevoerd, die leidde tot een federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer met drie gemeenschappen en gewesten. De volgende regering onder Eyskens’ premierschap viel in 1972 over de taalsituatie in de gemeenten van de Voerstreek Voeren
Lees meer , de zogenaamde ‘Voerkwestie’. Daarmee sloot Eyskens meteen zijn politieke carrière af.