Henderickx, Adelfons

Jeugd en studententijd

Adelfons Henderickx studeerde aan het jezuïetencollege Onze-Lieve-Vrouw in Antwerpen, waar hij bestuurslid werd van de door Adolf Pauwels opgerichte collegebond en optrad als diens rechterhand. Samen stimuleerden zij de heropleving van de Vlaamsgezinde scholierenbeweging Scholierenbeweging
Deze bijdrage onderzoekt de invoed die de scholierenbeweging in het officieel onderwijs heeft gehad op de Vlaamse beweging. Lees meer in het aartsbisdom Mechelen, onder meer door de organisatie van gouw- en landdagen (vanaf 1883).

Vanaf 1885 studeerde Henderickx rechten in Leuven. Hij probeerde mee de Société Générale des Etudiants tweetalig te maken, stichtte de regionale Kempense studentengilde De Mastentop (1887) en lag aan de basis van het flamingantische studentenweekblad Ons Leven Ons Leven
Ons Leven (1888) is een Leuvens studententijdschrift en het blad van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). Lees meer . Hij was ook lid van het Vlaamsch Rechtsgenootschap en van Met Tijd en Vlijt Met Tijd en Vlijt
Met Tijd en Vlijt was een Vlaamsgezind Studentengenootschap dat in 1836 aan de Leuvense universiteit werd opgericht en bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog. Het speelde tot 1875 e... Lees meer . Evenals Pauwels was Henderickx voorstander van de samenwerking van katholieke flaminganten met vrijzinnigen ten voordele van de Vlaamse zaak.

In 1890 promoveerde hij tot doctor in de rechten en vestigde hij zich als advocaat in zijn geboortestad, waar hij zich tegelijk engageerde in zowel katholieke als onpartijdige Vlaamsgezinde verenigingen en organisaties. In 1899 was hij medeoprichter en later redacteur van het flamingantische weekblad Ons Recht Ons Recht (1899-1914)
Het Vlaamsgezinde weekblad Ons Recht verscheen in Antwerpen van 1899 tot 1914. Het hield vast aan het programma van de Meetingpartij. Kardinaal Mercier vaardigde in 1910 een verbod uit om... Lees meer van de Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer in Antwerpen. .

Katholiek politicus

Van 1904 tot 1911 zetelde Henderickx in de Antwerpse gemeenteraad, waar hij onder meer intervenieerde over de taalwetgeving, het gebruik van het Frans als voertaal van de (commissie)vergaderingen en de subsidiëring van Franstalige initiatieven zoals het Théatre des Variétés. In 1906 werd hij als kandidaat van het Katholiek Democratisch Verbond tot volksvertegenwoordiger verkozen namens de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer . In de Kamer kantte hij zich tegen de algemene persoonlijke dienstplicht en interpelleerde hij vooral in verband met Vlaamse aangelegenheden, zoals de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Henderickx was medeondertekenaar van het amendement- Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer - Louis Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer - Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer en lid van de in 1907 opgerichte tweede Vlaamsche Hoogeschoolcommissie.

Omzichtig activisme?

Tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer werd Henderickx activist Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . Die stap had te maken met verschillende drijfveren. Zo verantwoordde Henderickx zelf zijn houding door te verwijzen naar zijn teleurstelling in de Godsvrede Godsvredefederatie
De Godsvredefederatie (1934-1935) was een organisatie van democratische Vlaams-nationalisten. Lees meer , die door de Franssprekenden zou zijn ‘verraden’ en waarachter hij niet alleen antiklerikale, maar ook anti-flamingantische motieven vermoedde. Hij was ook ontsteld over de minorisering van de katholieken door de liberalen en socialisten binnen de hulporganisaties die tijdens de oorlog waren opgericht. Verder was hij uit politiek-strategische overwegingen niet gewonnen voor het ‘ passivisme Passivisme
Het begrip ‘passivisme’ verwijst naar de Vlaamsgezinden die tijdens de Eerste Wereldoorlog verdere pogingen om de Vlaamse eisen te realiseren tot na het einde van het politiek-militair co... Lees meer ’ van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer : Henderickx vond het niet opportuun om de eis voor vernederlandsing uit te stellen tot een onzeker punt in de toekomst. Het Kamerlid verwachtte bovendien weinig heil van een tripartite regering (met socialisten) van Nationale Unie, en pleitte integendeel voor de onmiddellijke vernederlandsing van onderwijs Onderwijs
Lees meer , leger Leger
Lees meer en bestuur Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer .

Met een lange brief op 6 november 1915 in Het Vlaamsche Nieuws Het Vlaamsche Nieuws
Het Vlaamsche Nieuws was een Antwerps Duits-activistisch persorgaan, dat eerst onder de naam Vlaamsche Gazet – Het Laatste Nieuws verscheen. Het werd het belangrijkste activistische perso... Lees meer bekende hij uiteindelijk kleur en schaarde hij zich openlijk achter het activisme. Van 1916 tot 1918 was Henderickx samen met liberaal volksvertegenwoordiger Leo Augusteyns Augusteyns, Leo
Lees meer voorzitter van de Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent. De wegen van de twee Augusteyns en Henderickx, die bovendien boezemvrienden waren, bleven de hele oorlog nauw verbonden. Samen sloten zij zich in 1917 aan bij het Vlaamsch Verbond Vlaamsch Verbond (1916-1917)
Het Vlaamsch Verbond (1916-1917) wilde tijdens WOI alle Antwerpse activisten groeperen. Het viel al snel uiteen. Lees meer , en lieten ze zich verkiezen tot voorzitters van het politieke genootschap Zelfstandig Vlaanderen. In 1918 waren ze samen voorzitter van de Antwerpse afdeling van Volksopbeuring en lid van de vereniging die het unionistische pamflet De Unie aan het Vlaamsche Volk uitgaf. In 1916 stichtte Henderick ook het weekblad De Eendracht De Eendracht
De Eendracht was een activistisch weekblad dat van september 1916 tot oktober 1918 werd uitgegeven door een redactie die banden had met het Katholieke Oud-Hoogstudentenverbond en de Bond ... Lees meer en in 1917 de Antwerpse katholieke activistische vereniging Per Crucem ad Lucem Per Crucem ad Lucem
Per Crucem ad Lucem was een katholieke, activistische en pacifistische vereniging, opgericht in Antwerpen op 12 juli 1917. Ze bleef zeker bijeenkomen tot in 1928. De vereniging steunde de... Lees meer . Hij was verder lid van de Vlaamsche Mijnenraad (1917) en werd secretaris-generaal van het ministerie van justitie ter vervanging van Florimond Heuvelmans Heuvelmans, Florimond
Florimond Heuvelmans (1858-1931) was een Vlaamsgezinde adovcaat en politicus voor de katholieke Meetingpartij. Lees meer (augustus 1918).

Henderickx weigerde echter lid te worden van de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer en wenste het herstel van de Belgische onafhankelijkheid, al was hij wel voorstander van een federale staatsstructuur met meer autonomie voor Vlaanderen. Zijn wantrouwen tegenover de motieven van de Duitse bezetter, de overtuiging dat met een al te verregaande samenwerking een zekere morele grens overschreden werd, en enige bezorgdheid over zijn maatschappelijk positie verklaren die houding. Hij zette zich verder in voor de terugkeer van de werklozen die naar Duitsland waren weggevoerd. Zijn houding wordt soms als een ‘omzichtig activisme’ getypeerd. Samen met Augusteyns besloot hij op 25 oktober 1918 om niet naar het buitenland te vluchten, omdat ze hun positie wilden verantwoorden bij het Belgische gerecht.

Interbellum en collaboratie

Op 14 november 1919 veroordeelde het Antwerpse assisenhof Henderickx tot tien jaar dwangarbeid en levenslang verlies van zijn burgerrechten. Bovendien werd hij geschrapt als advocaat. Na zijn voorwaardelijke invrijheidstelling in mei 1921 ging hij aan het werk als verzekeringsagent. Hij sloot zich aan bij de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer en trad toe tot het bestuur van de Antwerpse afdeling. Bij de zogeheten Bormsverkiezing Bormsverkiezing
De Bormsverkiezing – de verkiezing van de onverkiesbare, in de gevangenis verblijvende ex-activist August Borms tot Kamerlid bij tussentijdse verkiezingen in 1929 – was een politiek feit ... Lees meer op 9 december 1928 figureerde Henderickx als plaatsvervanger, hoewel ook hij door het verlies van zijn burgerrechten niet verkiesbaar was.

In 1929 werd Henderickx aangesteld als voorzitter van de naamloze vennootschap die het  Antwerpse Vlaams-nationalistische dagblad De Schelde De Schelde (1919-1936)
Lees meer uitgaf en trad hij toe tot de stichting die de aandelen van de krant beheerde. Toen het blad in november 1934 werd overgenomen door het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), nam hij ontslag uit beide functies. Henderickx ging niet akkoord met de rechts-autoritaire principes van het VNV en kantte zich met de (Antwerpse) Frontpartij tot de opheffing ervan tegen samenwerking tussen beide partijformaties.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer trad Henderickx toe tot de in 1940 opgerichte Eenheidsbeweging van het VNV en werd hij lid van de Bormscommissie Bormscommissie
De Bormscommissie was een commissie die tijdens de Tweede Wereldoorlog schadevergoedingen uitkeerde aan door de Belgische overheid gestrafte activisten van de Eerste Wereldoorlog. Lees meer . Na de bevrijding werd hij veroordeeld tot vijftien jaar hechtenis en het betalen van een miljoen frank schadevergoeding. Na veertien maanden opsluiting in Merksplas kwam hij vrij. Zijn laatste levensjaren bracht hij door in volslagen armoede.