Zwarten

Begrip
Jasper Snoeys (2023, aanvulling), Bruno De Wever (1998)

‘Zwarten’ is de term die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in de volksmond werd gebruikt om collaborateurs aan te duiden. Dat had vooral te maken met de zwarte kleur van hun uniformen. De benaming ‘zwarten’ onderscheidde hen ook van het verzet, waarvan de leden zichzelf als de ‘witten’ aanduidden.

Leestijd: 3 minuten

‘Zwarten’ is een term waarmee de collaborateurs tijdens en na de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer
in de volksmond aangeduid werden. Toch werd die benaming niet enkel gebruikt voor personen, maar ook voor Duitsgezinde instituten, zoals kranten of verenigingen. Hierin speelde mee dat zwart algemeen als de kleur van het fascisme wordt beschouwd. Voorts was zwart de overwegende kleur van de paramilitaire en dus meest zichtbare collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer
in Vlaanderen. De militantenorganisatie van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer
(VNV) droeg vanaf juli 1940 zwarte hemden en kreeg de toepasselijke benaming Dietse Militie - Zwarte Brigade Dietsche Militie – Zwarte Brigade
De Dietsche Militie-Zwarte Brigade was de militie van de Eenheidsbeweging-VNV (1941-1943), in november 1943 herdoopt tot Dietsche Militie (1943-1944). Lees meer
. Ook de leden van de SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer
droegen een zwart uniform. Hetzelfde geldt voor leden van de Fabriekswacht en Vlaamsche Wachtbrigade Vlaamsche Wachtbrigade
De Vlaamsche Fabriekswacht was een paramilitaire eenheid die terreinen van de Duitse Luftwaffe bewaakte. Christiaan Turcksin richtte de formatie op in 1941. Later kreeg het de naam Dietsc... Lees meer
. De leden van de Vlaamsche Wacht Vlaamsche Wacht
De Vlaamsche Wacht (1941-1944) was een collaborerende Vlaamse militaire formatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze werd ingezet in België als hulptroep van het bezettingsleger. Lees meer
droegen donkerblauwe uniformen, die voor velen als zwart doorgingen. Tijdens de bezetting noemden de sluik pers Pers
Van bij het ontstaan van de Vlaamse beweging vervulde de Nederlandstalige pers een belangrijke rol als spreekbuis. De veelheid aan Vlaamse kranten en (week)bladen die in de 19de en 20ste ... Lees meer
en het verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer
diegenen die collaboreerden openlijk ‘zwarten’: de term gold daarbij vaak als een synoniem voor ‘volksverraders’ of ‘incivieken’.

In Vlaanderen wordt het verzet in de volksmond als ‘de witte brigade’ aangeduid, hoewel de Witte Brigade (na de oorlog ook Fidelio geheten) slechts één specifieke, hoofdzakelijk in Antwerpen gesitueerde verzetsgroepering was die zich dus expliciet tegenover de Zwarte Brigade plaatste. Vele verzetslui droegen bij de bevrijding bovendien witte overals. Ook na het einde van de bezetting, tijdens de repressie Repressie
Lees meer
, werden de voormalige collaborateurs in de volksmond nog steeds als ‘zwarten’ benoemd. Daarnaast kregen ook familieleden van de collaborateurs of mensen van wie er een vermoeden van Duitsgezindheid bestond, dat stigma. De zogenaamde ‘zwarte zuil’, een netwerk waarin voormalige collaborateurs elkaar na hun veroordeling en straf in socio-culturele verenigingen in een sfeer van onderlinge sociale en financiële solidariteit ontmoetten, beriep zich op diezelfde beeldvorming. Op die manier fungeerde de term ‘zwarten’ ook als een geuzennaam in verschillende Vlaamsgezinde kringen, die het gemeenschapsgevoel versterkte en zo ook het naoorlogse netwerk en beeldvorming mee in stand hield. 

Literatuur

– A. Sax, Voor Vlaanderen, Volk en Führer. De motivatie van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, 2012.
– F. Seberechts, Ieder zijn zwarte. Verzet, collaboratie en repressie, Leuven, 1994.
– G. Clerbout, En nu gaan ze boeten! Repressie tegen zwarten in Vlaanderen na WOII, Leuven, 2015.
– K. Aerts, D. Luyten, B. Willems, P. Drossens en P. Lagrou, Was opa een nazi? Speuren naar het oorlogsverleden, Tielt, 2017.
– K. Aerts, Kinderen van de repressie. Hoe Vlaanderen worstelt met de bestraffing van de collaboratie, Kalmthout, 2018.
– C. van der Heijden, De zwarten, in: De Groene Amsterdammer, 6 maart 2019. (https://www.groene.nl/artikel/de-zwarten). 
– Waar komt de vlag met volledig zwarte leeuw vandaan?, in: De Standaard, 17 augustus 2019 (https://www.standaard.be/cnt/dmf20190817_04564725). 
– L. Huyse en S. Dhondt, Onverwerkt verleden: collaboratie en repressie in België (1942-1952). Een update na dertig jaar, Tielt, 2020.

Suggestie doorgeven

1998: Bruno De Wever

2023: Jasper Snoeys

Inhoudstafel