Claes, Ernest

Jeugd en jeugdig engagement

Ernest Claes werd op 24 oktober 1885 geboren in het Brabantse Zichem als het zevende kind in een boerengezin. Zijn ouders bezaten een bescheiden hoeve, die ook dienstdeed als herberg. Na het vroege overlijden van haar man weigerde de moeder van Claes om Ernest middelbare studies te laten aanvatten. De leergierige jongen werd opgevangen in de abdij van Averbode, waar hij korte tijd tewerk werd gesteld. De paters herkenden zijn intellectuele kwaliteiten en namen de kosten van zijn middelbare opleiding op zich, mogelijk op basis van de niet uitgesproken belofte dat hij zelf ook priester zou worden.

Claes liep school in het 'aangenomen' college in Herentals (bemand en bestuurd door het bisdom, betaald door de stad): le collège patronné d'Herenthals. De studie verliep zo goed als volledig in het Frans, wat bij de jonge Claes al vroeg wrevel en spoedig ook opstandigheid verwekte. Hij zocht aansluiting bij het Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Katholiek Vlaamsch Studentenverbond (1890-1892) was de tweede kortstondige nationale overkoepeling van de katholieke Vlaamse studentenbeweging. Lees meer en werd een trouwe lezer van het blad De Student De Student
De Student was een katholiek scholieren- en studententijdschrift dat verscheen van 1881 tot in 1930. Het was voor 1914 het meest gezagvolle orgaan van de Katholieke Vlaamse Studentenbeweg... Lees meer , twee zaken die verboden waren. Hij maakte vrij vroeg voor zichzelf uit dat hij geen priester kon worden, maar wel een andere roeping in zich droeg: die van het schrijverschap.

Student en schrijver

Hoewel Claes goede studieresultaten behaalde, eindigde zijn humanioraopleiding in mineur vanwege zijn steeds openlijker geuite flamingantisme en zijn beslissing om niet naar het seminarie te gaan. De abdij van Averbode wenste niet te betalen voor 'wereldse' studies, maar dankzij een wettelijke regeling waarbij studenten college mochten lopen tijdens hun legerdienst kon hij zich in 1906 toch inschrijven aan de universiteit van Leuven, waar hij Germaanse filologie zou studeren, in het Frans.

In Leuven stortte hij zich enthousiast in het studentenleven, dat in de loop van Claes' studiejaren veel van zijn folkloristische kleur verloor en grimmiger werd door toenemende spanningen tussen Walen en Vlamingen. Hij werd medewerker en in 1909 hoofdredacteur van Ons Leven Ons Leven
Ons Leven (1888) is een Leuvens studententijdschrift en het blad van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). Lees meer , het blad van het Katholiek Vlaamsch Hoogstudenten Verbond Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond
Lees meer (KVHV). Het tijdschrift kreeg onder zijn leiding een minder gezapig karakter, zonder ooit echt programmatische teksten te publiceren. Wel pleitte het blad nadrukkelijk voor de vervlaamsing van de universiteit. Claes publiceerde in Ons Leven ook de eerste schetsen voor wat later De Witte zou worden, een roman over een jongensleven op het platteland, herkenbaar als zijn eigen Zichem.

Beroepsflamingant en ambtenaar

Claes had als studentenleider de aandacht getrokken van een van de kopstukken van de Vlaamse beweging, dokter Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer , die hem na zijn studietijd een baan aanbood bij het pas opgerichte Vlaams Secretariaat van de Katholieke Vlaamsche Landsbond Katholieke Vlaamse Landsbond (1919-1964)
De Katholieke Vlaamsche Landsbond (1919-1955) was de federatie van de Katholieke Vlaamsche Arrondissementsbonden, die als drukkingsgroep streed voor de vernederlandsing van Vlaanderen met... Lees meer , een overkoepelende organisatie van oud-studentengroeperingen. Het secretariaat, gevestigd in Antwerpen, moest allerlei flamingantische acties ondersteunen en er over rapporteren. Het functioneerde ook als een meldpunt voor klachten over de toepassing van de taalwetten. Als medewerker van het Vlaams Secretariaat verzorgde Claes de uitgave van een tijdschrift en van talrijke brochures.

Van de Perre droomde van een nieuw katholiek flamingantisch dagblad dat in Brussel zou moeten uitgegeven worden. In afwachting daarvan lanceerde hij in 1911 het geïllustreerde weekblad Ons Volk Ontwaakt Ons Volk
Ons Volk Ontwaakt begon in 1911 als Vlaamsgezind weekblad en evolueerde – vooral na de naamswijziging naar Ons Volk in 1932 – tot een katholiek gezinsmagazine. Lees meer , waar Claes ook aan meewerkte, onder andere met literaire teksten. Na zijn huwelijk met de Nederlandse schrijfster Stephanie Vetter in 1912 keek Claes uit naar een beter betaalde baan. Mede dankzij zijn indrukwekkende politieke netwerk trad hij in 1913 als vertaler in dienst bij de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Eerste Wereldoorlog

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak werd Claes weer opgeroepen als dienstplichtige. Bij de slag om de forten van Namen, in augustus 1914, raakte hij gewond, werd hij gevangengenomen en enkele weken later als krijgsgevangene weggevoerd naar Duitsland. In januari 1915 slaagde hij erin om met een list weg te komen uit het kamp van Erfurt en zich via Zwitserland weer bij het Belgische leger in Frankrijk te voegen. Na een kort intermezzo als tolk voor Britse officieren werd hij uit het leger ontslagen en toegevoegd aan de diensten van de Belgische overheid die zich in Le Havre hadden gevestigd.

In Le Havre herstelde Claes zijn oude netwerk zo goed mogelijk. Hij werd uitstekend geïnformeerd over ontwikkelingen in het bezette land en aan het front, dankzij een ononderbroken correspondentie met onder anderen Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Alfons van de Perre, maar ook door persoonlijke contacten met Vlaamse militairen. Hij onderging de gebeurtenissen als een verwarrende maalstroom waarin hij voor zichzelf geen rechte lijn kon aanhouden. Passivisten Passivisme
Het begrip ‘passivisme’ verwijst naar de Vlaamsgezinden die tijdens de Eerste Wereldoorlog verdere pogingen om de Vlaamse eisen te realiseren tot na het einde van het politiek-militair co... Lees meer en activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer konden beurtelings op zijn sympathie en afkeuring rekenen. Intussen verwerkte hij zijn eigen oorlogservaringen in korte verhalen en in de langere reportage Uit den Oorlog. Namen 1914.

Ambtelijke carrière en literair succes

Na de wapenstilstand nam Claes zijn baan bij de Kamer weer op. In 1919 publiceerde hij Bei Uns in Deutschland, een boek over zijn maanden in het krijgsgevangenenkamp van Erfurt.

Met twee oorlogsboeken en een aantal oorlogsnovellen werd Claes beschouwd als 'onze eerste oorlogsschrijver'. Toch brak hij bij het grote publiek door met een heel ander soort boek: de roman De Witte, die in 1920 verscheen en waarvan in 1929 het 25.000ste exemplaar werd verkocht. In De Witte, een suite van geestige, maar ook nuchtere episodes uit het leven van een boerenjongen op het einde van 19de eeuw, beschrijft de verteller onder andere hoe zijn hoofdpersonage betoverd wordt door de lectuur van Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer s De leeuw van Vlaanderen.

Politiek commentator

Als ambtenaar maakte Claes gestaag carrière in de Kamer, wat werd bespoedigd door de vernederlandsing van de diensten. Zo werd hij in 1933 directeur van het pas opgerichte Vlaamse Beknopt Verslag. Claes' ambtenarenstatuut weerhield hem er niet van om, soms slordig verstopt achter een pseudoniem, in tijdschriftartikelen commentaar te geven bij politieke gebeurtenissen en bij het leven in het parlement. Hij evolueerde daarbij in de loop van de jaren van een sympathisant van de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer tot een scepticus die zelfs twijfelde aan de waarde van het algemeen stemrecht.

In de jaren dertig maakte Claes enkele reizen naar Duitsland. In dagboeknotities uitte hij zijn bewondering voor de prestaties van het nationaalsocialisme en voor het leiderschap van Adolf Hitler.

De eerste Vlaamse speelfilm

De populariteit van Claes bereikte in 1934 een hoogtepunt na de verfilming van De Witte door Jan Vanderheyden en Edith Kiel. De film begint met beelden van een lange reeks historische Vlaamse landschappen en steden, ondersteund door het lied Vlaanderen is mijn land op een tekst van Willem Gijssels Gijssels, Willem
Willem Gijssels (1875-1945) was als schrijver, toondichter en vooral gelegenheidsdichter betrokken bij het Antwerpse en Nederlandstalige Brusselse literaire leven. Tijdens de Eerste Werel... Lees meer en muziek van Renaat Veremans Veremans, Renaat
Renaat Veremans (1894-1969) was een van de populairste componisten van zijn generatie. Hij trad op als dirigent gedurende vele Nationale Zangfeesten en IJzerbedevaarten. Lees meer . Het katholieke weekblad Ons land begroette de prent met de kop 'We hebben onzen film!'. Ernest Claes had privé veel bedenkingen bij de kwaliteit van de film, maar uitte die nooit in het publiek.

Tweede Wereldoorlog

Op het einde van de jaren dertig kreeg Claes weer actieve belangstelling voor de binnenlandse politiek. Hij ijverde voor de samenwerking van Vlaams-nationalisten en katholieken en sprak zich publiekelijk uit tegen de Belgische eenheidsstaat. Uit zijn dagboeknotities valt af te leiden dat hij in 1934 geheim lid werd van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV).

Bij het begin van de Duitse bezetting, in de zomer van 1940, zette Claes nog korte tijd zijn inspanningen voort om alle 'Vlaamsgezinden' te verenigen. Zonder succes. Daarna ondertekende hij nog een oproep om aan te sluiten bij de zogenaamde Volksbeweging die voor een 'hernieuwing van de nationale en de sociale orde' moest zorgen onder de leiding van het VNV.

Claes stelde tijdens de bezettingsjaren geen grote politieke handelingen, maar hij nam wel de draad van zijn sociale leven weer op, wat onvermijdelijk tot vormen van samenwerking met de bezettende overheid moest leiden. Zo trad hij onder andere als literair adviseur in dienst van het door de bezetter gecontroleerde distributiebedrijf Dechenne, dat Vlaamse romans verspreidde in zeer hoge oplages. Er verscheen onder meer een oorlogseditie van De Witte, in een oplage van 50.000 exemplaren.

Repressie

Kort na de bevrijding in september 1944 werd Claes gearresteerd en opgesloten in de gevangenis van Sint Gillis, op verdenking van collaboratie. Na drie maanden werd hij weer vrijgelaten. Er begonnen jaren van onzekerheid en depressie. Hij was geschorst als ambtenaar en er werd hem een publicatieverbod opgelegd. Het gerecht nam vier jaar de tijd om hem voor de Krijgsraad te dagen. Op 24 november 1948 werd hij vrijgesproken, maar de openbare aanklager ging in beroep en de onzekerheid werd nog met een jaar verlengd, tot een nieuwe vrijspraak door het Krijgshof op 20 december 1949. Ernest Claes had niet gecollaboreerd, oordeelden zijn rechters. Hij had wel 'gebrek aan zedelijke grootheid' getoond.

De lange nazomer van een carrière

Nog voor de uitspraak in beroep was Claes weer uit zijn isolement beginnen treden. Zijn behandeling door het Krijgsgerecht verleende hem de status van een eminent ' repressie Repressie
Lees meer slachtoffer'. Die bestendigde hij met de publicatie van Cel 269, een relaas van zijn drie maanden in de gevangenis van Sint Gillis. Het boek, dat in 1951 verscheen, is een mengeling van feiten, meningen en fantasie. Het werd herkend als een lijdzaam pleidooi voor amnestie Amnestie
Lees meer .

Cel 269 was het laatste 'politieke' boek van Ernest Claes. Daarna nam hij bij voorkeur de pose aan van de minzame, monkelende verteller, die in zijn leven alleen goede mensen was tegengekomen. Tot zijn latere werken behoren een aantal boeken met herinneringen aan zijn college- en universiteitsjaren en aan zijn werk voor het Vlaamsche Secretariaat. Ze hebben een zekere documentaire waarde voor de studie van de Vlaamse beweging.

De populariteit van Claes groeide opnieuw met de komst van de Vlaamse televisie, die zijn verhalen begon te verfilmen en hem ook zelf graag aan het woord liet. Zijn legendarische vertelkunst werkte ook op het kleine scherm. In 1967 werd de roman Jeroom en Benzamien, die de verfransing van de Vlamingen in Brussel als achtergrond heeft, bewerkt tot een immens populaire televisieserie, waarin Claes zélf ook nog even optrad. De televisiereeks Wij, Heren van Zichem, waarin allerlei Claesfiguren en -verhalen zijn samengebracht, heeft hij zelf nooit gezien. De opnames begonnen rond de tijd dat hij overleed, op 2 september 1968. De reeks groeide uit tot een van de allergrootste successen van de Vlaamse televisie.