Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden omschreven. Als rector van de Gentse universiteit speelde hij een voorname rol in de strijd voor de vernederlandsing ervan.
Paul Fredericq was de zoon van de geneesheer Caesar Fredericq en van de zuster van de Gentse hoogleraar François Huet. Fredericq was ook verwant met de letterkundigen Rosalie Loveling, Rosalie
Rosalie Loveling (1834-1875) was een vernieuwende Vlaamse schrijfster van vaak uitgesproken geëngageerde gedichten en novellen. Ze was de zus van Virginie Loveling en de tante van Cyriel... Lees meer en Virginie Loveling Loveling, Virginie
Virginie Loveling (1836-1923) was een Vlaamse, vernieuwende en vaak uitgesproken geëngageerde schrijfster. Ze was de zus van Rosalie Loveling en de tante van Cyriel Buysse. Lees meer en Cyriel Buysse Buysse, Cyriel
Cyriel Buysse (1859-1932) was een invloedrijk auteur van naturalistische romans en toneelstukken. Lees meer , met de latere Gentse hoogleraren in de rechten, ererector baron Louis en Simon Fredericq, met Julius Mac Leod Mac Leod, Julius
Julius Mac Leod (1857-1919) was hoogleraar plantkunde aan de Gentse universiteit en een Vlaamsgezinde progressieve liberaal. Hij was een belangrijke pleitbezorger van de vernederlandsing ... Lees meer en de Luikse hoogleraar Louis Fredericq. Hij studeerde aan het Atheneum te Gent, waar vooral Max Rooses Rooses, Max
Lees meer en Jacob F. Heremans Heremans, Jacob
Lees meer blijvende invloed uitoefenden op zijn Vlaamsgezindheid. Vanaf 1867 studeerde hij aan de Ecole Normale des Humanités te Luik, waar hij op 12 augustus 1871 geaggregeerde voor het middelbaar onderwijs werd. Van 1871 tot 1872 was hij leraar middelbaar onderwijs te Mechelen, van 1872 af te Aarlen. Op 19 juni 1875 behaalde hij aan de Rijksuniversiteit Gent (RUG) het speciaal doctoraat in de geschiedenis met een proefschrift over de politiek der Bourgondische hertogen in de Nederlanden.
Academische carrière
In 1875 werd Fredericq tot leraar benoemd aan het Atheneum te Gent. Reeds op 14 oktober 1879 werd hij bovendien buitengewoon hoogleraar voor de Nederlandse letterkunde aan de Luikse rijksuniversiteit. Door de toevoeging van de hedendaagse geschiedenis en de geschiedenis van België had hij vanaf 1880 een voltijdse leeropdracht. Op 13 december 1883 kreeg hij aan de RUG, bij het emeritaat van Heremans, de leerstoel Nederlandse en algemene literatuur. Sinds 1890 doceerde hij er bovendien de geschiedenis van België en de praktische oefeningen in de geschiedenis. Eerder dan literatuurwetenschapper was hij historicus.
Fredericq speelde, ook onder invloed van zijn Luikse collega Godefroid Kurth Kurth, Godefroid
Godefroid Kurth (1847-1916) was een invloedrijke Belgische historicus die pleitte voor de verdediging van de Vlaamse en Duitse volkstaal. Hij hield er een uitgesproken rooms-katholieke ov... Lees meer , een aanzienlijke rol bij het introduceren van de praktische werkcolleges naar Duits model in België. Zijn originaliteit bestond in het organiseren van de ‘huiselijke’ kant van het historisch bedrijf: hij leerde getalenteerde studenten en medewerkers als novicen in de ‘werkplaats’ van zijn eigen woning het ambacht van de historicus aan. In die zin was zijn ‘werkplaats’ een voorloper van het model van de latere collectivistische ‘workshops’ in de geschiedwetenschap. Fredericq meende ook dat een modern historicus zijn identiteit ontleende aan systematische speurtochten in archieven en aan het opdelven van nieuwe en nooit gebruikte bronnen. Origineel was verder dat hij van meet af in het Nederlands doceerde.
Van 1891 tot 1895 was Fredericq liberaal lid van de Gentse gemeenteraad. Tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer werd hij wegens zijn verzet tegen de vernederlandsing van de RUG door de Duitse bezetters op 18 maart 1916, samen met Henri Pirenne Pirenne, Henri
Henri Pirenne (1862-1935) was een van de invloedrijkste Belgische historici uit de 20ste eeuw. Zijn werk, met name zijn zevendelige Histoire de Belgique, reflecteerde een Belgisch-nationa... Lees meer , in hechtenis genomen en overgebracht, achtereenvolgens naar Gütersloh, Jena en Bürgel (bij Jena). In januari 1919 werd hij tot eerste naoorlogse rector van de RUG gekozen, doch reeds in april nam hij ontslag.
Liberaal flamingantisme
De liberale opinie van Fredericq was vrij vroeg in zijn leven gekoppeld aan deïsme en protestantisme. Dit was terug te voeren tot de invloed van zijn oom, de in Gent docerende Franse progressieve wijsgeer Huet en van het moderne protestantisme van de Luikse hoogleraar Emile de Laveleye De Laveleye, Emile
Emile de Laveleye (1822-1892) was een jurist en sociaal wetenschapper, die een hoogleraarschap in de politieke economie in Luik bekleedde. Hij verwierf als intellectueel internationale fa... Lees meer . Ook de grote ruzie tussen klerikalen en antiklerikalen naar aanleiding van de herdenkingsfeesten van de Pacificatie van Gent, waarin Fredericq een belangrijk organisatorisch aandeel had, verklaren zijn overgang tot het protestantisme (1876).
Fredericq was een vooraanstaande figuur in de Vlaamse beweging. Door zijn wekelijkse bijdragen in Het Volksbelang, waarvan hij sinds 1867 medewerker en sinds 1883 redacteur was, en door zijn geschiedenis van de Vlaamse beweging (tot 1908), een analytisch-objectivistisch betoog, was hij zowat de officiële ideoloog van het liberaal flamingantisme. Van 1887 tot 1920 was hij voorzitter van de Gentse afdeling van het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer . Hij richtte in die functie vijf volksbibliotheken op, waarvan één deels uit eigen middelen. In het Willemsfonds ijverde hij met Florimond van Duyse Van Duyse, Florimond
Florimond Van Duyse (1843-1910) ijverde als magistraat voor Nederlandstalige militaire rechtspraak. Ook verzamelde en bestudeerde hij oud-Nederlandse volksliederen. Verder componeerde hij... Lees meer voor Vlaamse liederavonden. In 1903 stichtte hij het Julius Vuylstekefonds Julius Vuylstekefonds
Het Julius Vuylstekefonds (1903-heden) is een Vlaamse liberale organisatie die publicaties uitgeeft die de vrijzinnigheid en het officieel onderwijs onder de aandacht brengen. In 1984 wer... Lees meer , om de publicatie van Vlaams-vrijzinnige werken te bevorderen. Door zijn afkomst had zijn stem ruime weerklank in de gegoede burgerlijke, zelfs Fransgezinde, milieus. Hij was in 1894 ook een van de oprichters van het Hooger Onderwijs voor het Volk Hooger Onderwijs voor het Volk
Hooger Onderwijs voor het Volk was de Nederlandstalige hogeschooluitbreiding van de Gentse universiteit, opgericht in 1892. Lees meer . Hij speelde in de faculteit en als rector een grote rol in de actie voor de vernederlandsing van de RUG. Hij was echter meer pragmaticus dan radicaal en speelde daardoor ietwat cavalier seul met zijn plan voor geleidelijke overgang. De vijandige stemming van zijn collega's tegen zijn nochtans gematigde houding (hij pleitte eigenlijk enkel voor een tweetalig statuut) was mede oorzaak van zijn ontslag als rector.
Buiten de grenzen streefde hij naar culturele integratie met Nederland, was actief in het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) en had een groot aandeel in de organisatie van menig Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer vanaf 1872. Naar Frans-Vlaanderen Frans-Vlaanderen
Dit artikel belicht de belangstelling vanuit de Vlaamse beweging voor de Vlaamse cultuur in Noord-Frankrijk. Lees meer ondernam hij tussen 1871 en 1897 vijf reizen, waarbij hij contact zocht met vooraanstaande Nederlandstaligen. Zijn plan tot verheffing van de moedertaal, dat onder meer de betekenis van catechismusonderwijs, volksboekerijen en -almanakken in het Nederlands benadrukte, vond niet de gehoopte weerklank bij het Comité flamand de France (1897). Toch oefende hij enige praktische invloed uit door de Willemsfonds-afdeling Veurne in die zin aan te moedigen.
Was Fredericq aanvankelijk flamingant, dan liet hij zich later inpalmen door de weinig Vlaamsgezinde liberale partij Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer en door standpunten van de Franstalige Gentse burgerij.
Werken
– Corpus documentorum Inquisitionis haereticae pravitatis Neerlandicae, 5 dln., 1892-1897.
– Schets eener geschiedenis der Vlaamsche Beweging, 3 dln., 1906-1909.
– Het Nederlandsch proza in de 16de eeuwsche pamfletten uit de tijd der beroerten, 1907.
– Codex documentorum saceatissimarum indulgentiarum neerlandicarum (1300-1600), 1922.
Literatuur
– H. Pirenne, Notice sur Paul Fredericq, in: Annuaire de l'Académie Royale des Sciences, Lettres et Beéux-Arts de Belgique, 1924, pp. 311-374.
– Ons 75-jarig jubelfeest (1851-1926), 1926.
– M. Basse, De Vlaamsche Beweging van 1905 tot 1930, I, 1930.
– L. Fredericq, Notes sur la famille Fredericq-Beaucarne, 1940.
– F.L. Ganshof, P. Fredericq, in: Annales de la Société d'Histoire du protestantisme belge, jg. 4, 1954, nr. 3.
– A. Vanhove, Het Willemsfonds en Frans-Vlaanderen, in: Ons Erfdeel, jg. 10, 1966, nr. 1, pp. 9-21.
– L. Milis, Een onverwacht getuigenis over de invloed van Paul Fredericq, in: Ons Erfdeel, jg. 11, 1967, nr. 2, pp. 156-157.
– E.C. Coppens, Paul Fredericq, in: NBW, 1974, dl. VI.
– R. Seys, Paul Fredericq (1850-1920). Biografie van 1914 tot 1920. Inventaris van de briefwisseling van 1884 tot 1920, RUG, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1979.
– H. van Werveke, Paul Fredericq in de spiegel van zijn dagboek, in: Mededelingen van de KAWLSK, 1979.
– A. Deprez (e.a.), Facetten van de Paul Fredericq-studie, in: WT, jg. 41, 1982, nrs. 2-3, pp. 65-75 en pp. 129-149.
– E.C. Coppens, Paul Fredericq, 1990.
– L. Jorissen, Paul Fredericq en Frans-Vlaanderen, in: WT, jg. 50, 1991, nr. 3, pp. 158-167.
– A.M. Simon-Van der Meersch, Proffen in de straat, 1994.
– J. Tollebeek, Pirenne en Fredericq. Over historiografische ambities omstreeks 1900, in: Handelingen Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 52, 2008, pp. 327-347.
– J. Tollebeek, Fredericq & zonen. Een antropologie van de moderne geschiedwetenschap, Amsterdam, 2008.
– G. Schrans, Fredericq & Co. Een geslacht in licht en schaduw, Gent, 2014.