Minnaert, Marcel

Marcel Minnaert was het enige kind van een Vlaamsgezind en sociaal geëngageerd progressief-liberaal echtpaar, waarvan zowel de vader als de moeder werkzaam waren als docent in de niet-universitaire lerarenopleiding. Geïnspireerd door zijn ouders bepleitte hij al vroeg het belang van maatschappelijke en intellectuele emancipatie, ook – wat destijds niet gebruikelijk was – voor vrouwen. Onderwijs was voor Minnaert, later ook zelf een uitstekende lesgever, zijn hele leven lang evenzeer vorming als opleiding.

Na het vroegtijdige overlijden van zijn vader verhuisde hij met zijn moeder naar Gent, waar hij aan het atheneum de middelbare school afmaakte. Hij had er onder meer de vrijzinnige flaminganten René de Clercq De Clercq, René
Lees meer , Jan Oscar de Gruyter De Gruyter, Oscar
Lees meer en Hippoliet Meert Meert, Hippoliet
Hippoliet Meert (1865-1924) was de oprichter van het Algemeen-Nederlands Verbond. Hij ijverde voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit en engageerde zich tijdens de Eerste Were... Lees meer als leraar en was er lid en later voorzitter van de Vlaamsgezinde scholierenkring De Heremans’ Zonen Heremans' zonen
De Heremans’ Zonen was van bij de oprichting in 1884 tot haar wegdeemsteren in de late jaren 1930 een vereniging die leerlingen van het Gentse atheneum en later ook andere scholieren lite... Lees meer .

Student aan de Gentse universiteit

Van 1910 tot 1914 studeerde Minnaert natuurwetenschappen, met als hoofdvak biologie, aan de Gentse universiteit, waar hij onder de leiding van Julius Mac Leod Mac Leod, Julius
Julius Mac Leod (1857-1919) was hoogleraar plantkunde aan de Gentse universiteit en een Vlaamsgezinde progressieve liberaal. Hij was een belangrijke pleitbezorger van de vernederlandsing ... Lees meer het einddiploma behaalde met een scriptie – toen uiteraard nog in het Frans – over de invloed van het licht op de groei van planten.

Minnaert was als student lid van het vrijzinnige, Vlaamsgezinde studentengenootshap ’t Zal Wel Gaan 't Zal Wel Gaan
Lees meer en lid en later voorzitter van de Gentse studentenafdeling van het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer . In 1914 stond hij mee in voor de organisatie van het Groot-Nederlands Studentencongres Groot-Nederlandse Studentencongressen
De Groot-Nederlandse Studentencongressen waren bijeenkomsten van Vlaamse en Nederlandse studenten, gericht op het versterken van de onderlinge banden - vanuit de overtuiging dat Vlamingen... Lees meer in Gent. Minnaert, die in 1913 in het Vlaamsgezinde scholieren- en studentenblad De Goedendag De Goedendag (1891-1940)
Lees meer zijn anti-Belgische gezindheid voor het eerst expliciet etaleerde, behoorde tot de informele, uit de kring Ter Waarheid Ter Waarheid
De Gentse studentenkring Ter Waarheid ontstond eind 1904 als een afsplitsing van het liberale studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan. De groep combineerde radicaal-flamingantische met maats... Lees meer gegroeide radicaal-flamingantische en maatschappijkritische groep rond zijn academische leermeester Mac Leod. Daar werd kort vóór de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer overwogen om – naast de bestaande – eventueel een Vlaamsgezinde politieke partij op te richten. Het was ook vanuit dat milieu dat in mei 1914 het kortstondige maandblad De Bestuurlijke Scheiding De Bestuurlijke Scheiding
Het Gentse weekblad De Bestuurlijke Scheiding pleitte tijdens zijn kortstondige bestaan in de maanden vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor het federalisme en voor de opricht... Lees meer werd gesticht, dat fulmineerde tegen België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer en waarvan Minnaert medeoprichter was.

De Eerste Wereldoorlog

In oktober 1914 sloot de al enige jaren sterk Groot-Nederlands georiënteerde Minnaert zich in Gent – samen met een aantal andere bij het inmiddels opgeheven blad De Bestuurlijke Scheiding betrokkenen – van bij de oprichting aan bij de radicaal-activistische en hevig pro-Duitse groep Jong-Vlaanderen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer van Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Jan
Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard (1870-1955) was predikant en pangermanist. Tijdens beide wereldoorlogen collaboreerde hij met de Duitse bezetter met de bedoeling een zelfstandig Vlaa... Lees meer (zie Activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ). Minnaert trad toe tot het bestuur, maar was minder kritiekloos Duitsgezind dan de meeste anderen en wees de annexatie van Vlaanderen bij Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer van de hand.

Tijdens het academiejaar 1915-1916 volgde Minnaert in Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer een aanvullende studie natuurkunde aan de Leidse universiteit, waar hij onder meer college kreeg van Hendrik Lorentz (1853-1928), die samen met zijn Amsterdamse vak- en ambtsgenoot Pieter Zeeman (1865-1943) in 1902 de Nobelprijs voor natuurkunde had gewonnen. Onder meer via de latere hoogleraar Dirk Jan Struik (1894-2000), die toen in Leiden wis- en natuurkunde studeerde, kwam hij er in contact met het marxisme, wat de aanzet vormde voor Minnaerts levenslange links-socialistische c.q. communistische en pacifistische opstelling (zie Links-radicalisme Links-radicalisme
De verhouding tussen de radicale linkerzijde in Vlaanderen en de Vlaamse beweging werd nauwelijks bestudeerd. De marginaliteit van deze linkerzijde is hier natuurlijk niet vreemd aan, maa... Lees meer ).

Na de vernederlandsing van de Gentse universiteit door de Duitse bezetter was hij er vanaf het academiejaar 1916-1917 docent natuurkunde (zie Hoger onderwijs Gent Hoger onderwijs in Gent
Met de vernederlandsing in 1930 als hoogtepunt is de Gentse universiteit een belangrijk strijdpunt geweest in de Vlaamse beweging. Van het Latijn uit 1817 tot het Engels van vandaag: het ... Lees meer ). Minnaert was in 1917 aanwezig op de vergadering waar werd beslist tot de oprichting van de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer , maar werd er geen lid van. Hij sprak wel op activistische propagandameetings, publiceerde in het blad De Vlaamsche Smeder De Vlaamsche Smeder
De Vlaamsche Smeder (14 april – 13 oktober 1918) was een activistisch weekblad van de Nationalistische Bond dat in Gent werd uitgegeven door Jan Wannyn. Het was een radicaal anti-Belgisch... Lees meer en was in 1918 in Gent kandidaat bij verkiezingen voor een Oost-Vlaamse activistische gouwraad. In een bijdrage met als titel ‘De verdeeling van den arbeid en het nationaliteitenbeginsel’ in het septembernummer van 1916 van het Vlaams-Nederlandse activistische tijdschrift Dietsche Stemmen Dietsche Stemmen
Dietsche Stemmen was een Groot-Nederlands georiënteerd tijdschrift (1915-1918) dat het activisme steunde, een zelfstandig Vlaanderen nastreefde en Nederlandse ‘stamgenoten’ voor dit prog... Lees meer verwoordde hij de bedoeling van de Vlaamse beweging als volgt: ‘Het dure lang, het dure kort, maar elke nationaliteit zal worstelen tot ze ten slotte in haar gerijpte kracht haar eigen Staat bezit of ten onder gaan’. Minnaert publiceerde ook in het gelijkgezinde blad De Toorts De Toorts
De Toorts verscheen tussen 1916 en 1921 en werd uitgegeven in Utrecht. De ondertitel van het tijdschrift luidde: Staat- en Letterkundig weekblad voor Holland, Vlaanderen en Zuid-Afrika on... Lees meer .

Definitief naar Nederland

In november 1918 week Minnaert, die later door de Belgische justitie tot 15 jaar dwangarbeid zou worden veroordeeld omwille van zijn betrokkenheid bij het activisme, samen met zijn moeder uit naar Nederland. Via Sluis en Leiden kwam hij in Zeist terecht. Ondertussen had Minnaert – in tegenstelling tot nagenoeg alle voormalige professoren aan de Vlaamse Hogeschool – elke financiële tegemoetkoming van het verslagen Duitsland geweigerd. Hij vond een werkkring bij het laboratorium voor natuurkunde van de Utrechtse universiteit en promoveerde er in 1925 met een proefschrift over Onregelmatige straalkromming. In 1933 werd Minnaert, die in 1928 met een Nederlandse was getrouwd, tot Nederlander genaturaliseerd.

In 1937 werd hij in Utrecht benoemd tot hoogleraar sterrenkunde en directeur van de sterrenwacht Sonnenborgh in deze stad. Minnaert was niet alleen een gereputeerde wetenschapper met een steeds toenemende internationale renommee, maar ook een academicus en didacticus voor wie de verspreiding van kennis naar een breder publiek een prioriteit vormde. Dat deed hij onder andere met het driedelige, herhaaldelijk herdrukte en veel vertaalde De Natuurkunde van ’t Vrije Veld (1937-1940), dat gedurende meerdere decennia voor vele geïnteresseerden de eerste wetenschappelijke introductie bood tot dat thema. In 1949 publiceerde Minnaert, die ook een getalenteerde pianist was, de bloemlezing Dichters over de sterren.

Groot-Nederlander

Tijdens het interbellum bleef Minnaert in contact met het milieu van de voormalige activisten in Nederland. Hij was een tijdlang bestuurslid van de Dietsche Bond en voerde het woord op manifestaties van deze organisatie en van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV). Toen de stelselmatige verrechtsing van de hoofdstroom van zowel het Vlaams-nationalisme als het Groot-Neerlandisme Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer in de jaren 1930 evolueerde tot regelrecht fascisme, tekende hij er eerst openlijk protest tegen aan en nam hij er later volledig afstand van.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer verzette Minnaert zich publiekelijk tegen de beslissing van het Duitse, nationaalsocialistische bezettingsregime om Joodse hoogleraren en wetenschappelijke medewerkers de toegang tot de (Utrechtse) universiteitsgebouwen te ontzeggen. Van 1942 tot 1944 was hij – samen met vooral personen met een intellectueel-politiek achtergrond – geïnterneerd in het gijzelaarskamp in de zogeheten Duitse Bouw van het katholieke klein seminarie Beekvliet in het Noord-Brabantse Sint-Michielsgestel. Ook daar gaf hij lessen natuur- en sterrenkunde.

Na de Tweede Wereldoorlog

Tussen 1952 en 1967 bezorgde Minnaert, die zijn academische functies in 1945 had heropgenomen, samen met de Nederlandse wetenschapshistoricus Eduard Jan Dijksterhuis (1892-1965) de heruitgave van de belangrijkste publicaties van de net als hij in Brugge geboren en naar Nederland uitgeweken internationaal befaamde wis- en natuurkundige, ingenieur en vestingbouwkundige Simon Stevin (1548-1620). De volstrekt areligieuze rationalist Minnaert, die in 1963 met emeritaat ging, bleef tot hoge leeftijd intense wetenschappelijke bedrijvigheid en politiek-maatschappelijk engagement combineren. Hij ageerde in de jaren na de Tweede Wereldoorlog fel tegen de atoombewapening en later ook tegen de oorlog in Vietnam, en met name tegen de interventie van de Verenigde Staten van Amerika.

Het Koude Oorlog-klimaat tijdens de jaren 1950 en 1960, waarbij communisten onder meer in West-Europa vaak op barrières stootten, leidde ertoe dat Minnaert nooit rector werd van de academische instelling waaraan hij bijna vier decennia verbonden was. Hij werd wel herhaaldelijk internationaal gelauwerd en via tal van Engelstalige publicaties nam zijn wetenschappelijke reputatie nog toe. De even sobere als beminnelijke Minnaert was vegetariër en geheelonthouder.