Clarté-groep

Groepering van pacifistische intellectuelen (1919-1921).

De Clarté-beweging ontstond tijdens de Eerste Wereldoorlog in Frankrijk vanuit de wens de intellectuelen te verenigen in hun verzet tegen de oorlog. Het gedachtegoed van de Zwitserse schrijver Romain Rolland diende daarbij als inspiratiebron, maar de eigenlijke vormgever was de Franse romancier Henri Barbusse. Hij richtte in 1919 de Ligue de Solidarité intellectuelle pour le Triomphe de la Cause internationale op, meestal kortweg Clarté genoemd, naar zijn gelijknamige antimilitaristische roman (1918). Deze groepering weigerde expliciet zich een partij te noemen, maar haar antikapitalistische instelling deed haar nauw aansluiten bij de Kommunistische Partij.

Het Franse initiatief kreeg al snel navolging in het buitenland. Paul Colin Colin, Paul
De Brusselse intellectueel en kunsthistoricus Paul Colin (1895-1943) doorliep een contrastrijk intellectueel parcours dat hem tussen 1918-1919 en 1940-1943 van extreem pacifistisch links ... Lees meer was de drijvende kracht achter de Belgische sectie, die in het najaar van 1919 totstandkwam. Onafhankelijk van dit initiatief werd op 6 september 1919 de Universeele Humanistische Vereniging (UHV) opgericht door een groepje Antwerpse jongeren. Secretaris was Adolphe Borgers, die ook de promotor was van het psychiatrisch maatschappelijk werk in België. Op 2 oktober van hetzelfde jaar werd deze groep door Colin erkend als Vlaamse onderafdeling van Clarté-België, ondanks concurrerende pogingen van Roger Avermaete en zijn (Franstalig) Antwerps tijdschrift Lumière Lumière-groep
Lumière (1919-1940) was een internationaal gericht pacifistisch genootschap in Antwerpen, dat een gelijknamig tijdschrift uitgaf. Het steunde sommige eisen van de Vlaamse beweging, zoals ... Lees meer . Ook op andere plaatsen in Vlaanderen werden afdelingen opgericht, waarvan echter alleen de Brusselse actief optrad.

Op 1 november 1919 liet de UHV het eerste nummer van haar tijdschrift verschijnen onder de titel De Nieuwe Wereldorde. Het bevatte een sterk door Barbusses antikapitalisme geïnspireerd "Manifest aan de Vlaamsche Intellektueelen", dat ondertekend werd door Borgers, Leo Frenssen Frenssen, Leo
Leo Frenssen (1880-1946) was een Antwerpse non-conformist, pacifist, technocraat en flamingant die niet kon aarden in de maatschappij met haar regels en normen. Gedurende korte tijd was ... Lees meer , G. de Muynck, R. Dielissen, Gaston Burssens Burssens, Gaston
Gaston Burssens (1896-1965) was een dichter en prozaïst. Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte hij zowel politiek als artistiek deel uit van het activisme. Burssens was voorzitter en best... Lees meer , F. Sergent en Paul Kenis Kenis, Paul
Lees meer . In het tijdschrift werden de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie met sympathie gevolgd, terwijl de Belgische Werkliedenpartij Belgische Werkliedenpartij
Lees meer (BWP) geregeld onder vuur genomen werd, niet alleen om haar reformistische koers, maar ook om haar weinig Vlaamsgezinde houding. Met de Vlaamse Federatie van de Kommunistische Partij bestond een sterke affiniteit, in die mate zelfs dat De Nieuwe Wereldorde in maart 1920 versmolt met het communistische weekblad De Internationale De Internationale
De Internationale was het weekblad van de Kommunistische Bond in Vlaanderen, een onafhankelijke fractie Antwerpse socialisten, die sympathiseerde met het activisme. Het circuleerde vanaf... Lees meer .

Borgers' pogingen om desondanks voor Clarté een zelfstandige plaats voor te behouden, met als taak de geestelijke voorbereiding van de revolutie, bleken in mei 1920 vruchteloos: de Antwerpse Clarté-afdeling verdween en het algemeen secretariaat van de Vlaamse Clarté-groep verhuisde naar Brussel, waar de leiding berustte bij de socialistische ex-activist Hendrik Tanrez Tanrez, Hendrik
Hendrik Tanrez (1894-1963) was tijdens WOI betrokken bij het activisme in Brussel. Daarna was hij actief in de Frontpartij, nog later in de collaboratie en in de Vlaamse Concentratie. ... Lees meer en de literatuurcriticus Kenis. Er verscheen ook een nieuw tijdschrift: Opstanding Opstanding (1920-1921)
Opstanding (1920-1921) was het orgaan van de Vlaamse Clarté-groep. Lees meer . Meer dan voorheen stond nu het Vlaamse vraagstuk centraal. Er werd naar een verzoening gestreefd tussen enerzijds een internationalistische en communistische stellingname en anderzijds een Vlaams-nationaal engagement. Daarin kreeg de Vlaamse strijd een uitgesproken sociaal en antikapitalistisch karakter: "De onderdrukking van het Vlaamsche volk is slechts een onderdeel van de internationale overheersching van de groote klasse der bezitloozen ten behoeve van de grootkapitalisten en imperialisten." De Belgische staat was de belichaming van de "militaristisch-kapitalistisch-franskiljonsche reaktie" waartegen men een "revolutionair eenheidsfront" trachtte op te werpen, bestaande uit Fronters, communisten, anarchisten en minderheidssocialisten Minderheidssocialisten
Onder de noemer minderheidssocialisten wordt een amalgaam van links-radicale en pacifistische groepen verstaan die zich tijdens de Eerste Wereldoorlog dissident opstelden ten opzichte va... Lees meer . Toch treffen we in Opstanding naast deze uitgesproken communistische ook een meer essentialistische interpretatie van het nationalisme aan; zo wees de dichter Victor-Jozef Brunclair Brunclair, Victor
Victor J. Brunclair (1899-1944) was een avant-gardistische schrijver en journalist, die behoorde tot de groep rond Paul van Ostaijen. Hij ging de geschiedenis in als een van de weinige Vl... Lees meer , die secretaris was van de Antwerpse sectie, op het gevaar van een kosmopolitische visie voor "de psychische volksgestalte". Echt wereldburgerschap was volgens hem slechts te bereiken via nationale cultuuractie. Het Vlaams-nationalisme van de Vlaamse Clarté-groepen leidde tot een moeizame relatie met Colin, terwijl nochtans Barbusse de nationale strevingen van de Vlaamse Clartéisten steunde, op voorwaarde dat zij zich hoedden voor een beperkt patriottisme.

In 1921 stierf Clarté een stille dood. Het internationalistische, humanitaristische elan van vlak na de Eerste Wereldoorlog was min of meer weggeëbd en er leek geen plaats meer te zijn voor Clarté tussen de Kommunistische Partij en Het Vlaamsche Front. Het was ongetwijfeld dit elan dat gedurende een tweetal jaar in staat was geweest om diepliggendere levensbeschouwelijke tegenstrijdigheden te verhullen. De verdere ideologische evolutie van de Clartéisten is in dat opzicht veelzeggend: naast een aantal figuren die zich van het politieke toneel hebben verwijderd (Albert van Hoogenbemt, Kenis) of die een min of meer 'linkse' positie zijn blijven innemen (Frenssen, Brunclair, Daan Boens Boens, Daan
Daan Boens (1893-1977) was kunstenaar, dichter en journalist. Als socialistisch politicus ijverde hij voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Lees meer ), zijn niet weinigen samen met het Vlaams-nationalisme naar 'rechts' opgeschoven ( Ernest van den Berghe Van den Berghe, Ernest (1897-1995)
Ernest van den Berghe (1897-1995) speelde een belangrijke rol in het Aalsterse Vlaams-nationalisme en trad op als nationaal algemeen secretaris van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV).... Lees meer , Robert van Roosbroeck Van Roosbroeck, Rob
Robert van Roosbroeck (1898-1988) was een onderwijzer, publicist en historicus. Hij was betrokken bij het activisme en de collaboratie, onder andere als schepen van Antwerpen en lid van d... Lees meer , Jan Timmermans Timmermans, Jan
Jan Timmermans (1901-1962) was VNV-kamerlid (1939-1940) en oorlogsschepen (1941-1944) en -burgemeester (1944) van Antwerpen. Lees meer , Firmin Parasie Parasie, Firmin
Journalist Firmin Parasie (1897-1976) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme en tijdens de Tweede in de collaboratie. Lees meer ).