De Vleeschauwer, Herman

Herman de Vleeschauwer volgde middelbaar onderwijs aan het Heilige-Maagdcollege in Dendermonde en op het einde van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer bij de Kruisheren te Maaseik. De Vleeschauwer studeerde in 1919 gedurende enkele maanden aan het seminarie in Mechelen Klein Seminarie van Mechelen
Het Klein Seminarie van Mechelen was een belangrijke onderwijsinstelling van het aartsbisdom Mechelen met humaniora en filosofieafdeling voor priesterstudenten. Ze speelde in de 19de eeuw... Lees meer en nadien in Brugge. In 1920 schreef hij zich in aan de Gentse rijksuniversiteit, waar hij wijsbegeerte en geschiedenis studeerde. In 1923 promoveerde hij in de wijsbegeerte op een proefschrift over de Duitse filosoof en schrijver Rudolf Eucken (1846-1926). In 1925 werd hij er aangesteld als docent aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Zeven jaar later werd hij bevorderd tot buitengewoon hoogleraar en in 1934 volgde zijn benoeming tot gewoon hoogleraar.

Kantkenner

Tussen 1934 tot 1937 publiceerde De Vleeschauwer zijn standaardwerk over Immanuel Kant (1724-1804), La déduction transcendentale dans l'oeuvre de Kant, dat hem groot aanzien bezorgde in de wereld van de Kantspecialisten en hem meteen een eredoctoraat opleverde aan de universiteit van Glasgow (16 juni 1937). Vanaf 1937 breidde zijn lesopdracht uit met de cursussen ‘Geschiedenis van de Opvoedkunde’, ‘Encyclopedie van de Opvoedkunde’ en ‘Grondige vraagstukken uit de historische pedagogiek’, vakken die hij naast zijn filosofiecolleges doceerde aan het in 1927 opgerichte Hoger Instituut voor Opvoedkundige Wetenschappen.

In 1939 werd De Vleeschauwer lid van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België
Lees meer . In hetzelfde jaar werd hij als reserveofficier gemobiliseerd, maar hij trok onmiddellijk na de capitulatie van het Belgisch leger huiswaarts. De oorlog veranderde de koers van De Vleeschauwers carrière grondig.

Nieuwe orde

Op 11 juli 1940 hield De Vleeschauwer in Gentbrugge, zijn woonplaats, voor de Vlaamsche Bond Vlaamsche Bond
De Vlaamsche Bond was een Vlaamsgezinde en vrijzinnige scholierenvereniging, opgericht in 1901 aan het Koninklijk Atheneum in Antwerpen, met antiburgerlijke trekken. De vereniging was ond... Lees meer een rede waarin hij het failliet van de democratie erkende en een Nieuwe Orde verdedigde. In augustus 1940 ondertekende De Vleeschauwer, die als academicus steeds openlijk had gesympathiseerd met het Vlaams-nationalisme, de oproep voor de Volksbeweging van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer . Terwijl De Vleeschauwer zich vóór de oorlog vooral toelegde op zijn wetenschappelijk werk en zijn academische carrière, trad hij tijdens de bezetting binnen de Vlaamse beweging op het voorplan als de 'onderwijsideoloog' van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer , waarvan hij pas begin 1942 lid werd.

Op 24 augustus 1940 aanvaardde hij het voorzitterschap van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht Vaste Commissie voor Taaltoezicht
De Vaste Commissie voor Taaltoezicht (VCT) is een orgaan dat toezicht uitoefent op de toepassing van de bestuurstaalwet. De Commissie werd eerst opgericht in 1932 en later heropgericht in... Lees meer , nadat Flor Grammens Grammens, Flor
Onderwijzer Flor Grammens (1899-1985) verwierf tijdens zijn leven grote bekendheid door zijn herhaalde en soms spectaculaire acties tegen de schendingen van de taalwetgeving. Lees meer als kandidaat-voorzitter was gewraakt door het college van secretarissen-generaal. De Vleeschauwer nam ontslag uit het ambt toen op 16 november 1940 zijn benoeming tot directeur-generaal van het hoger onderwijs Hoger onderwijs
De evolutie van het Vlaamse hoger onderwijs werd gekenmerkt door een moeizame vernederlandsingspolitiek, gaande van het vroegste verschijnen van Nederlandstalig onderwijs tot de integrale... Lees meer rond was. De aanstelling van De Vleeschauwer als topambtenaar bij het ministerie van Openbaar Onderwijs kaderde in de Duitse benoemingspolitiek die 'deutschfreundliche' figuren in de Belgische administratie katapulteerde en werd door het VNV als een overwinning beschouwd. De Vleeschauwer was tijdens de bezetting ook een tijdlang lid van de Vlaamsche Cultuurraad Vlaamsche Kultuurraad
Lees meer , waarin hij overigens geen actieve rol speelde. Hij was ook de eerste keuze geweest van Franz Petri Petri, Franz
Franz Petri (1903-1993) was een Duitse historicus, deskundige voor Belgische en Nederlandse geschiedenis en tijdens de Tweede Wereldoorlog referent voor cultuur en onderwijs in het Duitse... Lees meer , tussen 1940 en 1944 referent voor Volkstum, Kultur und Wissenschaften bij de Militärverwaltung, om gedurende de bezetting rector van de Rijksuniversiteit Gent te worden. Na De Vleeschauwers aanstelling tot topambtenaar, en mogelijk ook omwille van zijn te radicale profiel, ging het rectorsambt echter naar Guillaume de Smet.

Volk en Staat

Veeleer dan zijn bestuursdaden als directeur-generaal, die zich voornamelijk beperkten tot het praktische niveau, zijn De Vleeschauwers publicaties van belang. Tijdens de oorlogsjaren leverde hij, met een stroom artikels in onder andere Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer en met de brochures De universiteit van gister en morgen (1943) en Voor een nationaal kultuur- en opvoedingsprogramma (1943), de blauwdruk voor een hervorming van het culturele leven en het onderwijs- en opvoedingssysteem in Vlaams-nationalistische zin.

In zijn hervormingsvoorstellen bepleitte De Vleeschauwer een gecentraliseerd cultuurbeleid, dat inhoudelijk vertrok vanuit het ‘volksche beginsel’ en dat in handen moest worden gegeven van een corporatistische ‘kultuurkamer’. Daarnaast schreef hij de staat, als emanatie van het volk, een onderwijsmonopolie toe. Een ‘nationale opvoedingskorporatie’ zou instaan voor het beleid van het eenheidsnet: ‘de nationale volksschool’. De eenheidsopvoeding die werd nagestreefd en het onderwijs aan de universiteiten mochten levensbeschouwelijk niet neutraal zijn, maar dienden te vertrekken vanuit de ‘volksche levensordening’ als de ‘eenige geldende en de eenig toelaatbare norm’.

Veroordeling

Na de bevrijding dook De Vleeschauwer in Brussel onder en werd hij in het proces van het dagblad Volk en Staat bij verstek ter dood veroordeeld. Ondertussen kon de beklaagde met behulp van valse identiteitsbewijzen ontsnappen naar Zwitserland en vervolgens naar Zuid-Afrika Zuid-Afrika
Deze bijdrage belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en Zuid-Afrika van de 19de tot de 21ste eeuw. Lees meer , waar professor Coetzee hem een bescheiden betrekking bezorgde in de Merensky bibliotheek van de universiteit van Pretoria. Hij werd een van de leidende figuren binnen de Vlaamse en nationalistische milieus in Zuid-Afrika. Als spreker op 11 juli-vieringen en Van Riebeeckfeesten werd hij dra ook een vraagbaak voor tientallen Vlamingen die naar Zuid-Afrika wilden uitwijken.

Officieel kreeg De Vleeschauwer intussen tegenwerking van de Belgische autoriteiten in Zuid-Afrika en van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer , dat hem vanuit Den Haag als medelid schrapte. Hij vond echter bescherming bij de sinds 1948 aan de macht zijnde Nasionale Partij in Zuid-Afrika. In 1969 kreeg De Vleeschauwer bericht uit het auditoraat van Antwerpen met vrijstelling van alle vervolging. Hij voelde zich echter te oud om weer naar België terug te keren.

Universiteit van Suid-Afrika

Intussen kwam zijn universitaire loopbaan weer op gang. Aan de UNISA (Universiteit van Suid-Afrika) kreeg hij in 1957 de leerstoel wijsbegeerte toegewezen. In hetzelfde jaar verwierf hij ook de Zuid-Afrikaanse nationaliteit. Geleidelijk aan legde de hoogleraar wijsbegeerte zich meer en meer toe op de bibliotheekwetenschappen, waarvoor hij een universitair departement oprichtte. In 1973 werd hij aan de UNISA eredoctor in de bibliotheekwetenschappen en in 1974 kreeg hij de Zuid-Afrikaanse staatsprijs voor wijsbegeerte.

Zijn laatste levensjaren wijdde De Vleeschauwer nog aan een groots opgezet werk over de 16de-eeuwse Vlaamse wijsgeer Arnold Geulincx, dat echter zijn voltooiing niet kende. Ook werkte hij aan studies over wat hij als zijn levenswerk beschouwde: de geschiedenis van het intellectuele leven in de Nederlanden.