Volk en Staat

Opvolger van De Schelde

De Schelde was de voortzetting van het dagblad Het Vaderland, dat te Antwerpen op 15 december 1918 het licht zag (de nummering liep gewoon door). De titelwijziging kwam er om verwarring te vermijden met gelijknamige bladen in België en Nederland. De Schelde had aanvankelijk dezelfde liberaal Vlaamsgezinde strekking als Het Vaderland. Van 1921 af werd de krant onder impuls van hoofdredacteur Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer de spreekbuis van de Vlaams-nationalistische partij Het Vlaamsche Front Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer . Die lijn werd voortgezet door zijn opvolger Willy de Hous (1923-1927). Van 1927 tot 1933 was de sterkhouder van de Antwerpse Frontpartij en volksvertegenwoordiger Herman Vos Vos, Herman
Herman Vos (1889-1952) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme. Vanaf 1925 was hij parlementslid voor de Frontpartij. Toen het Vlaams-nationalisme zich in de jaren... Lees meer hoofdredacteur. Na diens overstap naar de Belgische Werklieden Partij Belgische Werkliedenpartij
Lees meer (BWP) werd Herman van Puymbrouck Van Puymbrouck, Herman
Herman van Puymbrouck (1884-1949) was medestichter van de Frontpartij en vervolgens hoofdredacteur van De Schelde, later Volk en Staat. Vanaf de late jaren 1930 steunde hij onverkort het ... Lees meer einde 1933 hoofdredacteur. Hij had tevens een deel van de aandelen in handen. Toen hij in 1934 overstapte naar de nieuwe eengemaakte Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) werd De Schelde een VNV-gezinde krant. Van Puymbrouck verzette zich echter tegen de controle van de VNV-leiding over het dagblad en voer een eigengereide redactionele koers, wat geregeld voor spanningen zorgde.

Ophemelen van het nationaalsocialisme leidt tot spanningen

Toen op 15 november 1936 De Schelde herdoopt werd in Volk en Staat zaten de relaties beneden het vriespunt. In het openingsartikel van de nieuwe titel heette het dat Volk en Staat niet beschouwd mocht worden als het orgaan van het VNV. Net zoals het VNV huldigde de krant weliswaar het motto ‘één taal, één volk, één staat voor het Diets nationaal-solidarisme’, ‘maar het VNV hoeft zich niet zonder voorbehoud eens te verklaren met de wijze waarop wij zijn politiek verdedigen’.

Vooral de berichtgeving over het Derde Rijk en het nationaalsocialisme was een steen des aanstoots. Volk en Staat maakte zodanig propaganda voor het Duitse regime en zijn ideologie dat het VNV er politieke schade door ondervond. Dat Van Puymbrouck een tomeloze bewondering koesterde voor het nationaalsocialisme hing samen met het feit dat hij op zoek ging naar geldschieters. Einde 1936 stond de NV De Schelde op de rand van het failliet. Van Puymbrouck zocht steun bij het Duitse Propagandaministerium (Promi) en bij de Nationaal-Socialistische Beweging Nationaal-Socialistische Beweging
De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) was een Nederlandse politieke partij, op 14 december 1931 opgericht en geleid door Anton Mussert. Lees meer van Anton Mussert Mussert, Anton
Anton Mussert (1894-1946) was een Nederlandse politicus. Hij was de oprichter en leider van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Lees meer . De krant hield er een maandelijkse subsidiëring van het Promi aan over. Het Promi verwierf ook de controle over de aandelen van de Stichting ter Bevordering van de Nederlandsche Beschaving.

Uitschakeling van hoofdredacteur Van Puymbrouck

Begin 1937 escaleerde het conflict tussen partij en krant. De gematigde en katholieke vleugel van het VNV aanvaardde niet dat Volk en Staat het Duitse regime kritiekloos steunde in zijn krachtmeting met de Kerk. Ook in binnenlandse politieke aangelegenheden volgde de krant niet altijd de partijlijn. Zo bekritiseerde Volk en Staat de steun van het VNV aan Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer en Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer bij de tussentijdse verkiezing in april 1937. VNV-leider Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer zag zich genoodzaakt geheime onderhandelingen aan te knopen met Robert Holthöfer, die een te Essen gevestigd 'bureau' leidde dat namens het Promi steun verleende aan organisaties in de Benelux. Hij wist Holthöfer te overtuigen Van Puymbrouck te laten vallen met het argument dat een te openlijke propaganda voor Duitsland het VNV schade toebracht en dus ook Duitsland zelf, daar het VNV een bondgenoot was. Van Puymbrouck werd einde 1937 als hoofdredacteur vervangen door Antoon Mermans Mermans, Antoon
Lees meer , die als een pion van de VNV-leiding beschouwd kan worden.

Partijblad van het VNV

Op 4 november 1937 verscheen een artikel waarin De Clercq verklaarde dat Volk en Staat van dat moment af als een partijdagblad kon worden beschouwd. De verkoop steeg weer langzaam tot maximum 10.000 exemplaren. Vele hoofdartikels werden voortaan geschreven door leidinggevende VNV'ers en de partijlijn werd trouw gevolgd. De berichtgeving over Duitsland matigde, hoewel de sympathie bleef. Het blad legde een sterk anti-Franse klemtoon en volgde een hyperneutralistische koers aangaande de positie van België in het dreigende Europese conflict. De maandelijkse subsidies van het Promi gingen gewoon door en werden in januari 1939 zelfs gevoelig opgedreven. Het Promi investeerde voor minstens een half miljoen frank. De steun stopte toen in juni 1939 een Belgische wet buitenlandse betalingen voor propagandadoeleinden strafbaar stelde. Mede als gevolg daarvan kwam de VNV-leiding op 24 augustus 1939 in het bezit van de aandelen van de NV De Schelde. Er ging een onderhandeling met het Promi aan vooraf. De Belgische Staatsveiligheid was gedeeltelijk op de hoogte van de relaties tussen De Clercq en het Promi, onder meer doordat Van Puymbrouck er geruchten over rondstrooide. Van 17 januari tot 26 februari 1940 kreeg Volk en Staat een verschijningsverbod opgelegd, officieel wegens een subversief artikel van De Clercq.

Tweede Wereldoorlog

Bij de Duitse inval op 10 mei 1940 werden Mermans en Karel C. Peeters (1903-1984) Peeters, Karel (1903-1984)
Karel Peeters (1903-1984) was een Vlaams-nationalistische politicus en beheerder van persvennootschappen en Vlaamsgezinde culturele verenigingen. Lees meer , die sedert 1939 beheerder-directeur van de NV De Schelde waren, opgepakt door de Belgische Veiligheid en in gevangenschap naar Frankrijk gevoerd (zie Spooktreinen Spooktreinen
Het begrip Spooktreinen verwijst naar de wegvoering van 2000 tot 3000 verdachten door de Belgische staatsveiligheid in mei 1940. De verdachten, waaronder een aantal prominente Vlaams-nat... Lees meer ). Als gevolg daarvan hield Volk en Staat op te verschijnen tot 12 juni 1940, toen Jan Brans Brans, Jan
Jan Brans (1908-1986) was een Vlaams-nationalistische journalist en publicist, die tijdens de oorlog collaboreerde als hoofdredacteur van Volk en Staat. Decennia later lag hij mee aan de ... Lees meer met de steun van de bezetter de persen van Volksgazet in beslag nam en de krant weer op de markt bracht. Brans handelde met de steun van De Clercq, die een manoeuvre van Van Puymbrouck vreesde. Volk en Staat had in de eerste maand een sterk Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer teneur, terwijl berichten over VNV pas verschenen van augustus 1940 af, toen de partij groen licht kreeg van de bezetter. Op 16 augustus 1940 trad Mermans na zijn terugkeer uit Frankrijk weer in functie. Brans werd plaatsvervangend hoofdredacteur van een op intellectuelen gerichte B-editie, terwijl Mermans de populaire A-editie leidde. Van juni 1941 af kwam er een dubbel hoofdredacteurschap. Toen Brans in maart 1944 naar Spanje ging en niet terugkeerde, nam Jeanne de Bruyn De Bruyn, Jeanne
Jeanne de Bruyn (1902-1975) was een journaliste en schreef veel over film. Ze was redactrice van Volk en Staat, waarvan ze vanaf februari 1944 het hoofdredacteurschap in handen kreeg, en ... Lees meer zijn plaats in. Vooral Mermans volgde scrupuleus de richtlijnen van de VNV-leiding op en bij elk probleem werd steeds de VNV-leiding om advies gevraagd (zie Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer ).

Collaboratiekrant

Volk en Staat was zo dé spreekbuis van het VNV tijdens de bezetting. De collaboratiepolitiek werd integraal verdedigd en er werd propaganda gevoerd voor elke vorm van collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer waarvoor de partij zich engageerde, incluis de militaire collaboratie aan het oostfront Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer . De krant volgde de Duitse propaganda in al haar aspecten. Ze maakte propaganda tegen de geallieerden en de Joden. In de context van een hoog oplopende concurrentiestrijd om de koppositie als collaboratiepartner ging de krant wel het gevecht aan met de Groot-Duitse SS en de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer (DeVlag). De hoofdredactie kwam daardoor geregeld in conflict met de Duitse censuur, ook omdat het verbod op Dietse propaganda niet altijd werd gerespecteerd. Redacteur Hector de Bruyne De Bruyne, Hector
Hector de Bruyne (1917-1995) was actief als journalist bij verschillende kranten en periodieken, vooral voor economische en financiële zaken. Hij werd voor de Volksunie gemeenteraadslid, ... Lees meer vloog in mei 1943 zelfs enkele weken achter de tralies omdat hij zelfstandigheid had durven eisen voor kleine staten.

Mede door Duitse steun maakte Volk en Staat tijdens de bezetting een expansie door. De oplage steeg tot gemiddeld 40.000 exemplaren en er werd een hoge verkoop gerealiseerd die pas in 1944 daalde. Precieze verkoopcijfers zijn niet bekend.

Na de oorlog werden de medewerkers van Volk en Staat in één proces voor de rechter gedaagd. In december 1947 werden de belangrijksten onder hen door het krijgshof in Antwerpen ter dood of tot een lange celstraf veroordeeld wegens collaboratie. Niemand werd geëxecuteerd.