Dewinter, Filip

Philip Dewinter (later zou hij zelf zijn voornaam veranderen in Filip) stamt niet uit een Vlaams-nationalistisch milieu, hoewel zijn vader wel voor de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer stemde. Tijdens zijn schooltijd, de periode van de conflicten in de Voerstreek Voeren
Lees meer , ontwikkelde Dewinter een interesse voor de Vlaamse strijd. Op het Sint-Franciscus Xaveriusinstituut in Brugge richtte hij in 1978 als 16-jarige de Vlaamse Scholieren Actiegroep (VSAG) op, die hij een jaar later samen met zijn jeudvriend Frank Vanhecke Vanhecke, Frank
Frank Vanhecke (1959) was als rechterhand van stichter Karel Dillen van 1996 tot 2004 partijvoorzitter van het Vlaams Blok en vervolgens ook van 2004 tot 2008 van de erfopvolger het Vlaam... Lees meer omdoopte tot Nationalistisch Jongstudentenverbond Nationalistisch Jongstudentenverbond
Het Nationalistisch Jongstudentenverbond (NJSV) was een uiterst-rechtse en radicaal-nationalistische scholierenorganisatie, actief van 1980 tot 2010. Lees meer (NJSV). Dewinter werd nationaal voorzitter van NJSV. ‘We waren trots op onze blauwe plekken na veldslagen met de politie,’ zo keek hij terug op die tijd.

De beginjaren

In 1982 verhuisde Dewinter naar Antwerpen om aan de Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen (UFSIA) politieke en sociale wetenschappen te studeren. Hij werd er lid van de Nationalistische Studenten Vereniging (NSV) Nationalistische Studenten Vereniging
De Nationalistische Studentenvereniging is een uiterst-rechtse Vlaams-nationale studentenvereniging, opgericht in 1976, met afdelingen in Leuven, Gent, Antwerpen, Brussel, Hasselt, Mechel... Lees meer . Na een jaar hield hij de universiteit voor bekeken en daarna volgde hij twee jaar journalistiek aan de Handelshogeschool Erasmus. In die periode was hij ook preses van NSV-Antwerpen. Na zijn studies werkte hij als journalist voor de Antwerpse editie van Het Volk Het Volk
Het Volk (1891-2008) was de Gentse krant van de christelijke arbeidersbeweging. Lees meer . Omdat hij tijdens zijn studies zijn toekomstige echtgenote ontmoette bleef hij de regio Antwerpen wonen.

Dewinter werd al vroeg lid van een politieke partij: in 1978 van de Vlaamse Volkspartij (VVP) Vlaamse Volkspartij (1977-1979)
Lees meer en drie jaar later van het Vlaams Blok (VB) Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer . Op vraag van partijvoorzitter Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer werd hij in oktober 1985 lijsttrekker van het VB bij de Antwerpse provincieraadsverkiezingen en behaalde hij een zetel. Daarna werd hij fractieleider. Bij de nationale verkiezingen eind 1987 wist hij een tweede zetel binnen te halen voor het Vlaams Blok in de Kamer en aangezien toen het dubbelmandaat nog gold, werd hij zo ook automatisch lid van de Vlaamse Raad Vlaams Parlement
Het Vlaams Parlement is de parlementaire vergadering van de Vlaamse deelstaat in het federale België. Zijn geschiedenis kent drie grote fasen: de periode van de Cultuurraad voor de Neder... Lees meer . In de Kamer zetelde hij samen met Gerolf Annemans Annemans, Gerolf
Gerolf Annemans (1958) is een advocaat en de langst dienende volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok (sinds 2004: Vlaams Belang). Van 2012 tot 2014 was hij voorzitter van de partij. ... Lees meer , de andere coming man van het VB met wie hij lang zowel zou samenspannen als een leidende rol zou spelen binnen de partij.sterke onderlinge rivaliteit onderhouden.

Binnen het VB was Dewinter medio de jaren 1980 de gangmaker van de Operatie Verjonging, die nieuwe gezichten wilde aantrekken om de toekomstige partijkaders op te leiden. Samen met enkele andere oud-NSV'ers richtte hij met dat doel voor ogen in februari 1987 de Vlaams Blok Jongeren (VBJ) Vlaams Belang Jongeren
Vlaams Belang Jongeren (tot 2004: Vlaams Blok Jongeren) is sinds 1987 de politieke jongerenorganisatie van het Vlaams Belang, vroeger Vlaams Blok. Ze vertolkt de partijstandpunten met een... Lees meer op, waarvan hij tot december 1990 voorzitter bleef en ook nadien nog bestuurslid. Dewinter werd eveneens organisatieverantwoordelijke en stond dus in voor de uitbouw van de partijstructuren. Sinds 1987 was hij secretaris van het Nationalistisch Vormingsinstituut (NVI) en redactielid van het Vlaams Blok-Kaderblad. Hij zetelde als organisatieverantwoordelijke in het partijbestuur en in de partijraad, en was bestuurslid van de vzw's Vlaamse Concentratie en Frank Goovaerts Fonds. Hij was tevens voorzitter van de campagnecommissie, die de propaganda uitdacht.

'Eigen volk eerst'

Hoewel Dewinter tijdens zijn studententijd vooral aandacht besteedde aan de taalstrijd en het anticommunisme, richtte hij zich binnen het VB algauw op de “vreemdelingenthematiek”, waarover vrijwel al zijn programmateksten handelden. Zijn ervaring om als Bruggeling in een multiculturele grootstad terecht te komen speelde daarin een rol, maar hij liet zich ook sterk inspireren door het opkomende Front National van Jean-Marie le Pen. De focus van het VB lag initieel vooral bij het Vlaams-nationalisme Vlaams-nationalisme
Lees meer , al had de partij van meet af aan wel aandacht gehad voor migratie Migratie
Lees meer . Naarmate Dewinter echter meer succes oogstte met zijn focus op het migratiethema, werd het in toenemende mate de kernthematiek van de partij, die nu vaker als racistisch Racisme
Lees meer werd beschouwd.

De lokale verkiezingen van 9 oktober 1988 waren daarvan de eerste belangrijke illustratie. Dewinter voerde volop campagne in Antwerpen, en vooral in multiculturele wijken als Borgerhout en de Seefhoek, waar hij inspeelde op racistische denkbeelden, zoals gedocumenteerd werd door het RTBF-programma ‘Striptease’. Dewinter woonde toen nochtans in Brasschaat en stond dus niet op de Antwerpse lijst. Het werd de eerste grote doorbraak van het Vlaams Blok, die ook op nationaal vlak niet onopgemerkt bleef: de partij steeg van 5,15% naar maar liefst 17,69% en vervijfvoudigde zo haar zetelaantal in de Antwerpse gemeenteraad van 2 naar 10. Zo werd het VB de derde grootste partij in de Scheldestad, na de besturende Socialistische Partij en Christelijke Volkspartij. Met zijn anti-migratiediscours slaagde Dewinter er onder meer in socialistische kiezers aan te trekken. In een reactie op de BRT verklaarde Dewinter het succes door te wijzen op ongenoegen over criminaliteit, onveiligheid, het “vreemdelingenprobleem” en het politiek gesjoemel. Het was de voorbode van de nationale doorbraak van het VB op 24 november 1991 – een gebeurtenis die de geschiedenis zou ingaan als zwarte zondag Zwarte Zondag
“Zwarte zondag” was de benaming voor de doorbraak van het Vlaams Blok (VB) bij de Kamer- en Senaatsverkiezingen van 24 november 1991. De overwinning zorgde voor een politieke schokgolf en... Lees meer , waarvan Dewinter ook het belangrijkste gezicht werd. Zijn pose op het overwinningsfeest met bokshandschoenen werd het bepalende beeld van de overwinning. Het verwees naar de campagneslogan ‘Uit zelfverdediging’ en gaf uiting aan de harde toon van Dewinter, die bijna 12.000 voorkeurstemmen haalde.

De campagne lag in het verlengde van het boek Eigen Volk Eerst dat Dewinter in 1989 publiceerde. De titel van het werk verwees naar de twee jaar eerder gelanceerde slogan en bevatte concrete voorstellen om de terugkeer van Marrokkaanse en Turkse migranten te organiseren. Werkgevers die niet-Europese gastarbeiders tewerkstelden zouden een jaarlijks stijgende belasting moeten betalen, werkloze migranten zouden slechts drie maanden een uitkering kunnen trekken en terugkerende migranten zouden een premie krijgen. Een terugkeerbeleid was volgens Dewinter noodzakelijk omdat de islam niet verzoenbaar was met de Westerse waarden en integratie dus niet mogelijk was. Dewinter wees toen al op het ‘gevaar’ dat autochtonen een minderheid zouden worden, voornamelijk in Brussel. Enkele jaren later, in 1992, werkte Dewinter zijn terugkeervisie verder uit met het controversiële 70-puntenplan. Anti-islamstandpunten kwamen in dit initiatief nog sterker naar voren, zoals het intrekken van de erkenning van de islamitische eredienst of het drastisch verminderen van het aantal moskeeën. In de talrijke publicaties die hij nadien nog zou schrijven bleef Dewinter zijn pijlen richten op immigratie, criminaliteit en de islamisering, met een toenemende focus op dat laatste.

De grootste van Antwerpen

In 1994 verhuisde Dewinter van Brasschaat naar het nabijgelegen Ekeren om de lijst in Antwerpen te kunnen trekken, iets wat hij dertig jaar lang zou doen. Toenmalig fractieleidster Marijke Dillen Dillen, Marijke
De juriste Marijke Dillen (1960) is politica voor het Vlaams Belang. Lees meer kreeg de laatste plaats, wat geïnterpreteerd kon worden als de overwinning van de anti-vreemdelingenvleugel van Dewinter op de Vlaams-nationalistische vleugel. De Vlaams-nationalisten ergerden zich steeds meer aan de dominantie van het migratiethema, maar beseften wel dat de partij net aan deze focus haar grote succes te danken had. Met 28,03% en 18 zetels werd het VB de grootste partij van Antwerpen, waardoor de andere partijen een zogenaamde monstercoalitie moesten vormen. Met 42.000 voorkeurstemmen werd Dewinter de populairste Antwerpse politicus. Het was de start van een 25-jarige carrière als fractieleider.

Een jaar later werd Dewinter bij de eerste rechtstreekse Vlaamse verkiezingen als Antwerpse lijsttrekker verkozen in het Vlaams Parlement Vlaams Parlement
Het Vlaams Parlement is de parlementaire vergadering van de Vlaamse deelstaat in het federale België. Zijn geschiedenis kent drie grote fasen: de periode van de Cultuurraad voor de Neder... Lees meer en verliet hij dus de Kamer. Hij zou er tot 2014 blijven zetelen en er twintig jaar fractieleider zijn, van 1992 tot 2012. Bij het grootste verkiezingssucces van het VB, in 2004, haalde de Antwerpse lijst voor het Vlaams Parlement 30,07% met 148.503 voorkeurstemmen voor Dewinter. Hoewel sommigen in de partij liever meer nadruk wilden leggen op het Vlaams-nationalisme, bleef Dewinter focussen op zijn kernthema’s. Uit kiezersonderzoek bleek ook telkens weer dat het migratiethema de electorale goudader was voor de partij, wat Dewinter goed besefte: ‘We weten heus wel dat een groot deel van ons electoraat de monarchie wil behouden, maar blijkbaar vinden die kiezers onze andere programmapunten belangrijker. De republiek Vlaanderen is voor ons inderdaad een zeer belangrijk punt, maar onze communicatie wordt logischerwijze meegestuurd door de actualiteit. Als het migrantenthema of de illegalenproblematiek brandend actueel is, dan communiceren we daar over,’ verklaarde hij eind 2004.

Bij de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen was het VB in 2000 verder doorgegroeid tot 32,95 %. Toen enkele jaren later de VISA-crisis uitbarstte, waarbij schepenen, stadpsersoneel en politie ervan werden beschuldigd zich ongeoorloofde uitgaven te hebben gepermitteerd op kosten van de stad, speelde Dewinter daar sterk op in. Het leek alsof dit het VB nog verder in de kaart zou spelen. Dewinter zette alles op alles om in 2006 de burgemeesterssjerp te veroveren en bleef overtuigd dat dit enkel mogelijk was door de harde lijn te handhaven. In 2006 kwam er weliswaar nog eens een halve procent bij (33,51%), maar toch werd dit de eerste belangrijke nederlaag voor Dewinter. Burgemeester Patrick Janssens was er immers in geslaagd om zijn socialistische partij met 35,28% opnieuw de grootste te maken na een sterk gemediatiseerde verkiezingscampagne met nationale allures, die grotendeels was herleid tot een tweestrijd tussen Dewinter en Janssens. Bovendien haalde Janssens bijna 10.000 voorkeurstemmen meer dan Dewinter, die afklokte op 62.642. Het was een symbolisch zware klap voor de VB-topman. Janssens leek zijn belofte uit 2003 in te lossen dat hij Dewinters grootste nachtmerrie zou worden. Vanaf de federale verkiezingen van 2007 ging het ook electoraal bergaf met de partij.

Interne conflicten

Intussen had het VB steeds meer te maken met interne conflicten. Toen er een opvolger moest worden gevonden voor voorzitter Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer in 1996, gunden Dewinter en Annemans, die samen de partij domineerden, elkaar het leiderschap niet. De keuze viel daardoor op Frank Vanhecke Vanhecke, Frank
Frank Vanhecke (1959) was als rechterhand van stichter Karel Dillen van 1996 tot 2004 partijvoorzitter van het Vlaams Blok en vervolgens ook van 2004 tot 2008 van de erfopvolger het Vlaam... Lees meer . Wanneer voorzitter Vanhecke het VB in de jaren 2000, samen met Marie-Rose Morel Morel, Marie-Rose
Marie-Rose Morel (1972-2011) was een Vlaams-nationalistische politica, eerst voor de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), daarna voor het Vlaams Belang. Ze overleed op 38-jarige leeftijd na ee... Lees meer , wilde omvormen tot een rechtse beleidspartij en het imago van zweeppartij achter zich wilde laten, kwam hij in botsing met Dewinter. Ook Annemans voelde zich bedreigd, en hij en Dewinter gingen samenwerken om de macht in de partij te behouden. Vanhecke kreeg in 2007 geen nieuw voorzittersmandaat en zou uiteindelijk de partij verlaten. Ook Morel werd in haar ambities geblokkeerd. Annemans en Dewinter stelden Bruno Valkeniers Valkeniers, Bruno
Bruno Valkeniers (1955) was werkzaam in de haven en vanaf 2006 was hij politicus voor het Vlaams Belang. Voor deze partij was hij gemeente- en provincieraadslid in Antwerpen, Kamerlid en ... Lees meer aan als nieuwe voorzitter, waarna Annemans alsnog zelf het leiderschap van de partij opnam. De ergernis over de dominantie van de Antwerpenaren binnen het partijbestuur, die grotendeels samenliep met kritiek op de te provocerende stijl, werd alleen maar groter. In 2011 verenigde een meerderheid van de Gentse VB-gemeenteraadsleden, onder leiding van mede-partijstichter Francis van den Eynde, zich in de dissidente Belfortgroep. De groep verzette zich tegen de aanstelling twee lokale bestuursleden, die zij beschouwden als pionnen van Dewinter. Ze werden uit de partij gezet.

Waar de Antwerpse verkiezingen van 2006 een zware symbolische klap waren, volgde in 2012 een grote electorale pandoering. Het VB verloor meer dan twee derde van haar kiezers en kwam maar net boven de 10% uit. Dewinter verzamelde 17.085 voorkeurstemmen, een daling tegenover het vorige resultaat. Het verlies was voornamelijk te wijten het grote succes van Bart de Wever, die veel VB-kiezers wist te verleiden. Het werd de voorbode van een nationale nederlaag in 2014, waar de Antwerpse Kamerlijst getrokken door Dewinter nog net 7% haalde. Zelf zakte hij naar 43.185 voorkeurstemmen.

Internationale controverses

Hoewel hij in Antwerpen oppermachtig bleef, begon de invloed van Dewinter in de partij na de nederlaag van 2014 dan toch te tanen. Zo verdween hij uit het nationale partijbestuur. De nieuwe voorzitter Tom van Grieken Van Grieken, Tom
Tom van Grieken (1986) is volksvertegenwoordiger en partijvoorzitter van het Vlaams Belang. Lees meer werd bij zijn aantreden weliswaar geregeld een baby-Dewinter genoemd, zijn keuze om van het VB een aanvaardbare bestuurspartij te maken bracht hem steeds meer in aanvaring met Dewinter, al ging hij zelden echt de confrontatie aan, behalve nu en dan rond Dewinters internationale contacten.

Door zijn contacten kwam Dewinter immers steeds meer in opspraak. Zo bracht hij in 2015 – zonder medeweten van Van Grieken – een bezoek aan de Syrische president en dictator Bashar al-Assad, die ervan beschuldigd werd chemische wapens te hebben ingezet tegen de eigen bevolking. Dewinter zag Al-Assad als een bondgenoot in de strijd tegen Islamitische Staat (IS). In 2017 bracht Dewinter opnieuw een bezoek Syrië en Al-Assad, ditmaal wel met toestemming en begeleid door journalisten.

Dewinters reizen naar Syrië werden georganiseerd via Russische connecties. De VB-politicus onderhield dan ook nauwe contacten met het Poetin-regime, net als heel wat andere uiterst-rechtse leiders in Europa. Zo ontmoette hij in 2014 de Russische vicepremier Dmitry Rogozin en sprak hij in 2015 op een congres in de Doema waar hij de aanhechting van de Krim verdedigde. Het paste in zijn Euraziatische visie op een autoritair Europa dat zou reiken ‘van Vladivostok tot de Noordzee’. Tot aan de vooravond van de Russische inval in Oekraïne in 2022 bleef Dewinter Rusland systematisch steunen en de ‘anti-Poetin hetze’ veroordelen. Daarna moest hij een bocht van 180 graden maken en zei hij zich in Poetin vergist te hebben, al bleef hij gekant tegen wapenleveringen en strenge sancties.

Bij een groot aantal bezoeken werd Dewinter begeleid door enkele van zijn ultieme vertrouwelingen als Anke van Dermeersch, Jan Penris en Frank Creyelman Creyelman, Frank
Frank Creyelman (1961) was betrokken bij de stichting van Oost-Vlaamse afdelingen van de Vlaamse Militanten Orde en het Vlaams Blok. In 1984 verhuisde hij naar Mechelen en vervulde hij da... Lees meer . Toen dat viertal in 2016 aanwezig was op bijeenkomsten van de Griekse neonazipartij Gouden Dageraad, kwam het tot een openlijk conflict met Van Grieken. Die sprak van ernstige schade voor de partij en distantieerde zich samen met het partijbestuur uitdrukkelijk van het bezoek. Van Dermeersch werd uit dat partijbestuur gezet. Van Grieken leek een vadermoord te plegen, zijn autoriteit in de partij te willen vestigen en afstand te nemen van de harde, extreme lijn.

In 2018 bleek in een rapport van de Staatsveiligheid dat Dewinter jarenlang adviseur was van een Chinese vzw die verdacht werd van Chinese spionage. Dewinter kreeg ook kostenvergoedingen van de organisatie. In dat kader reisde hij ook verschillende keren naar China. In 2020 ontving hij via de leider van de vzw ook een levering van 10.000 mondmaskers, waar hij mee uitpakte. Toen Creyelman, een jarenlange vertrouweling van Dewinter, eind 2023 uit de partij werd gezet omdat bekend werd dat hij ageerde als spion voor China, kwam ook Dewinter weer in nauwe schoentjes, maar Van Grieken trad niet tegen hem op.

Teruggeplooid op Antwerpen

Hoewel het Vlaams Belang in 2018 de landelijke verrassing werd van de lokale verkiezingen, ging Dewinter in Antwerpen nauwelijks 0,3% vooruit tot 10,5%, waardoor hij bleef hangen op zijn score van 2012. Zijn aantal voorkeurstemmen steeg wel opnieuw lichtjes tot 18.097. Naast het blijvende De Wever-effect was ook de sterk veranderende demografie daar een reden voor. Intussen had 53% van de Antwerpenaren een migratieachtergrond. Bovendien trokken verschillende stadsdelen ook meer progressieve bewoners van Belgische afkomst aan. Voor beide evoluties stond Borgerhout symbool: dertig jaar eerder nog Blok-territorium bij uitstek, intussen een zeldzaam stukje Vlaams grondgebied bestuurd door een linkse districtscoalitie van Vooruit, Groen en PVDA. Ook elders verschoof het succes van Vlaams Belang geleidelijk van de stad naar de voorstad.

In 2019 surfte Dewinter wel sterker mee op de nationale opwaartse trend van Vlaams Belang, wanneer de partij terug boven de 18% steeg. Na vijf jaar in de Kamer keerde Dewinter terug naar het Vlaams Parlement. Hij bleef zijn kernthema’s uitspelen in zijn typerende harde stijl. Zo wijdde hij onder meer een boek aan de in extreemrechtse middens populaire omvolkingstheorie. Dewinter werd door N-VA-voorzitter Bart de Wever steeds vaker aangehaald als een van de struikelblokken voor een coalitie met het Vlaams Belang.

In 2024 zou hij voor het eerst sinds 1991 geen lijst meer trekken bij de regionale of federale verkiezingen. Hij werd lijstduwer voor het Vlaams Parlement, terwijl Tom van Grieken de lijst trok. In Antwerpen bleef Dewinter echter de onbetwiste leider. Hoewel hij in 2020 het Antwerpse fractieleiderschap doorgaf aan zijn poulain Sam van Rooy, die in 2024 ook de toekomstige lijsttrekker moest worden, kondigde hij eind 2023 aan de klus toch voor de zesde keer zelf te zullen klaren.