Onze Kongo

Stichting en redactie

Onze Kongo werd in 1910 gesticht door Lodewijk Scharpé Scharpé, Lodewijk
Lodewijk Scharpé (1869-1935) was een taalkundige die aan het begin van de 20ste eeuw bijdroeg tot de vernederlandsing van de Leuvense universiteit. Na de Eerste Wereldoorlog zette hij zic... Lees meer , die sinds 1898 als hoogleraar was verbonden aan de afdeling Germaanse filologie van de Leuvense universiteit. Zijn belangstelling voor Belgisch-Congo Congo
Lees meer vloeide voort uit zijn Vlaamsgezind engagement: hij wilde de kolonie beter bekendmaken in Vlaanderen en de positie van het Nederlands in Congo versterken (zie Kolonialisme Taalbeleid en -gebruik in de kolonie
De strijd om taalgelijkheid verliep in de kolonie minder snel en met beduidend minder succes dan in België. Hoewel bij de overname van Congo door de Belgische Staat in 1908 werd verklaard... Lees meer ). Met dat doel voor ogen lanceerde hij Onze Kongo. Het redactieadres was gevestigd in zijn privéwoning in de Schapenstraat in Leuven.

Collega-hoogleraar Jozef Bittremieux Bittremieux, Jozef
Jozef Bittremieux (1878-1950) was een Vlaams katholiek priester, kanunnik en theoloog. Hij doceerde aan de Leuvense universiteit als eerste theologie in het Nederlands en steunde er de op... Lees meer bracht in 1938 het pionierswerk van Scharpé in herinnering: ‘Met weemoed denken we terug aan de vier volle jaren arbeid die hij heeft gewijd aan het stichten en rechthouden van “Onze Kongo” en hoe hij ’t met geestdrift deed omdat er in heel Vlaanderen niet één mensch te vinden was die zich ontfermde over den hopelozen strijd, door honderden Vlamingen gevoerd om in Kongo een brokje recht te verkrijgen voor de Vlaamsche kultuur.’

Scharpé was de initiatiefnemer en redactiesecretaris van het tijdschrift. Hij corrigeerde drukproeven, onderhandelde met drukkers, wierf abonnees en regelde de zakelijke kant van het tijdschrift. Samen met twee mederedacteurs, de missionaris August de Clercq en de germanist Jozef de Cock De Cock, Jozef
Germanist Jozef de Cock (1877-1944) was hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij steunde openlijk de Vlaamse studenten. In 1915 pleitte hij voor administratieve scheiding, wa... Lees meer , bepaalde Scharpé ook de inhoudelijke lijn van het blad. Vanaf 1911 vervoegde de zoöloog Leopold Frateur als vierde de redactie van Onze Kongo. Scharpé, De Cock, De Clercq en Frateur waren allen verbonden aan de Leuvense universiteit. Dat maakte van Onze Kongo een Leuvens blad, gedragen door de universiteit en de missiecongregaties (zie Hoger onderwijs Leuven Hoger onderwijs in Leuven
De Franstalige Katholieke Universiteit Leuven werd vanaf 1910 geleidelijk vernederlandst. De strijd voor ‘Leuven Vlaams’ leidde in 1968 tot een splitsing, het ontstaan van twee autonome L... Lees meer ).

Redactielid Jozef de Cock was als priester-hoogleraar een collega van Scharpé aan de Letterenfaculteit. De Cock ijverde openlijk voor de vernederlandsing van het hoger onderwijs Hoger onderwijs in Leuven
De Franstalige Katholieke Universiteit Leuven werd vanaf 1910 geleidelijk vernederlandst. De strijd voor ‘Leuven Vlaams’ leidde in 1968 tot een splitsing, het ontstaan van twee autonome L... Lees meer in Leuven en steunde de acties van de studenten. August de Clercq was missionaris van Scheut en had tijdens zijn verblijf in de kolonie intensief de Afrikaanse talen bestudeerd. In 1908 werd De Clercq docent aan de Koloniale Hogeschool die op het initiatief van rector Paulin Ladeuze Ladeuze, Paulin
Paulin Ladeuze (1887-1940) was een priester, hoogleraar en tussen 1909 en 1940 rector van de Leuvense universiteit. Onder externe druk richtte hij tussen 1911 en 1935 naast Franstalige oo... Lees meer werd geopend aan de Leuvense universiteit. Een jaar later werd hij als gezaghebbende figuur ook opgenomen als lid van de Koloniale Raad. Naast zijn docentschap stichtte De Clercq ook de Vlaamsche Koloniale Studiekring in 1911, waar de studenten voordrachten bijwoonden en verbroederden rond koloniale thema’s. Student Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer was ondervoorzitter van de kring.

Leopold Frateur doceerde eveneens aan de Koloniale Hoogeschool. In 1910-1911 voerde hij een missie uit in Katanga, om er de mogelijkheden van intensieve veeteelt en bevolkingskolonisatie te bestuderen. Frateur ondernam zijn expeditie in opdracht van de Compagnie foncière, agricole et pastorale du Congo, waarvan hij medebeheerder was. Deze onderneming had een staatsconcessie verkregen voor het vestigen van boerderijen in de regio. Frateur schreef over zijn Katangese ervaringen uitgebreid in Onze Kongo en gaf er voordrachten over in de Vlaamsche Koloniale Studiekring.

Inhoud

Het eerste nummer van Onze Kongo bevatte géén redactioneel artikel, maar opende meteen met het eerste artikel van E.P. Aug. de Clercq ‘Inleiding tot de studie der Bantu-talen’. Het volledige eerste nummer was volgeschreven door missionarissen en handelde over linguïstische onderwerpen, over de slaapziekte in de Kwango-missie en over de landbouw in Beneden-Congo. Het nummer werd afgesloten met boekbesprekingen en ‘mengelmaren’. Daarmee was de toon gezet. Onze Congo werd een degelijk wetenschappelijk tijdschrift dat vooral stukken publiceerde met betrekking tot linguïstiek en etnografie – in welhaast elk nummer was de scheutist Léon Bittremieux bijvoorbeeld present met een bijdrage over de Mayombe – en over bestuurlijke kwesties, zoals landbouw, de werking van de Koloniale Raad, de taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer in de kolonie, het aan de kolonie gewijde museum in Tervuren of de Vlaamse aanwezigheid in Katanga.

Ook van de bijeenkomsten van de Vlaamsche Koloniale Studiekring werd verslag gemaakt in het blad. Boekbesprekingen en recensies nam de redactie graag op en Robert de Mûelenaere, ambtenaar bij het ministerie van Koloniën, verzorgde regelmatig een uitvoerige bibliografie ‘Nederlandsche boeken over Kongo’.

Vlaams karakter

Onze Kongo ontstond in 1910 in een kleine groep van Vlaamsgezinde Leuvense professoren en missionarissen. Toch was het blad in de eerste plaats een wetenschappelijk en informatief tijdschrift over Belgisch-Congo, en pas op de tweede plaats kwam de Vlaamse kwestie aan bod. Het Vlaamse karakter van het blad werd nochtans al voldoende duidelijk uit de loutere verschijningsvorm als Nederlandstalig koloniaal tijdschrift.

Gematigde kritiek op het exclusieve gebruik van het Frans in het koloniale bestuur kwam er in artikels als ‘De rechten van het Vlaamsch in Kongo’(1912-1913, jg. 3, pp. 250-251) of ‘De verordeningen over ’t gebruik der talen in Kongo’ (1910-1911, jg. 1, pp. 331). Toen een bezoek aan het Tervuurse Museum (‘Het Museum te Tervuren’, 1911-1912, jg. 2, pp. 452) tegenviel, door het ontbreken van Vlaamse of tweetalige opschriften in de zalen, omschreef Onze Kongo dit als ‘pijnlijk’.

Dergelijke artikels verschenen als korte, anonieme berichten in de rubriek ‘Mengelmaren’ van het tijdschrift. Het stuk van de Vlaamsgezinde advocaat Edmond Ronse Ronse, Edmond
Edmond Constantin Ronse (1816-1881) was van 1841 tot aan zijn dood in 1881 een van de steunpunten van de Vlaamse beweging in Veurne. Ronse was stadsbibliothecaris en stadsarchivaris in zi... Lees meer , ‘Onze taalrechten in Kongo’ (1912-1913, jg. 3, pp. 459-474), werd anderzijds als hoofdartikel geplaatst. Als een vervolg op het stuk publiceerde Onze Kongo in zijn laatste nummer de integrale tekst (‘De taalkwestie in de kolonie’, 1913-1914, jg. 4, pp. 457-463) van de parlementaire rede die de katholieke volksvertegenwoordiger Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer op 13 maart 1914 in de Kamer van Volksvertegenwoordigers gehouden had over de taalrechten van de Vlamingen in Congo, alsmede het Franstalige, afwimpelende antwoord van de minister van Koloniën. Het stuk van Ronse en de rede van Henderickx kaderden in de gelijkheid van het Nederlands en het Frans als bestuurstaal in de kolonie. Hoewel deze gelijkheid in theorie was voorzien door artikel 3 van het Koloniale Charter, werd ze nooit een gangbare praktijk, met uitzondering van de decreten die het gebruik van de Franse en de Nederlandse taal in de rechtszaken regelden en die pas eind jaren 1950 gepubliceerd werden.

Onze Kongo, Congo en Zaïre

In het totaal verschenen van Onze Kongo vier jaargangen (1910-1914); de eerste twee jaargangen werden gedrukt bij De Vlaamsche Drukkerij De Vlaamsche Drukkerij
De Vlaamsche Drukkerij was een katholieke drukkerij en uitgeverij die in 1907 in Leuven werd opgericht. In 1969 sloot de uitgeverij van de Vlaamsche Drukkerij de deuren. De drukkerij zelf... Lees meer in Leuven en de derde en vierde jaargang door J. Houdmont-Carbonez (Brugge), de ‘drukker van het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer ’. In 1914 telde het tijdschrift 633 abonnees.

In zekere zin kan Onze Kongo beschouwd worden als de Vlaamse tegenhanger van La Revue congolaise (1910-1914), waarvan de eerste aflevering enkele dagen voor het eerste nummer van Onze Kongo verscheen. Beide tijdschriften waren Leuvense initiatieven en publiceerden wetenschappelijke en algemeen-maatschappelijke bijdragen over de kolonie van de hand van missionarissen en kolonialen. August de Clercq zetelde zelfs in beide redacties. Het ene blad was echter Vlaams, terwijl het andere Franstalig was. Waar Lodewijk Scharpé het werkpaard was bij Onze Congo, vervulde etnograaf Edouard de Jonghe deze rol bij La Revue congolaise.

De Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer betekende het einde van de beide koloniale tijdschriften. Hun werking werd echter door een gedeeltelijk dezelfde redactie overgenomen door het tweetalige Leuvense tijdschrift Congo (1920-1940), dat in 1947 een derde maal opnieuw gelanceerd werd als het eveneens tweetalige Zaïre. De kernredactie van Zaïre (De Jonghe, aangevuld met Natalis de Cleene en Guy Malengreau) herinnerde in het eerste nummer aan de stamboom van het blad: ‘het tijdschrift Zaïre volgt het tijdschrift Congo op zoals dit laatste destijds Onze Kongo en La Revue Congolaise heeft opgevolgd’.