Verhulst, Adriaan

Studies

Adriaan Verhulst werd op 9 november 1929 geboren in Gent. Hij studeerde aan het Koninklijk Atheneum in de Oost-Vlaamse hoofdplaats en vervolgens aan de Rijksuniversiteit Gent (RUG). Op 28 november 1956 behaalde hij een doctoraat in de geschiedenis als aspirant van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. Onder leiding van François Ganshof en Hans van Werveke Van Werveke, Hans
Lees meer promoveerde Verhulst op een proefschrift over het middeleeuwse grondbezit van de Gentse Sint-Baafsabdij.

In 1958 werd Verhulst docent aan de RUG. Van 1965 tot 1995 was hij gewoon hoogleraar. Hij was specialist in de historische geografie, de agrarische en de sociaaleconomische geschiedenis van de middeleeuwen. Verhulst doceerde vanaf 1969 de geschiedenis van de Nederlanden, waarin het verleden van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden geïntegreerd werd behandeld, en was sinds 1960 redactielid van het Belgisch-Nederlands historisch tijdschrift Bijdragen voor de Geschiedenis der Nederlanden, de huidige BMGN.

Adriaan Verhulst overleed op 17 november 2002 in Edegem. Zijn universitaire nalatenschap berust in Boekentoren Gent en het Universiteitsarchief Gent, zijn persoonlijk archief in Liberas, het culturele archief waarvan hij in de jaren 1980 medeoprichter was en van 1996 tot 2002 voorzitter.

Een foute Vlaming

Verhulsts engagement in de Vlaamse beweging enerzijds en de liberaal-vrijzinnige beweging anderzijds hadden beide een familiale oorsprong. Zijn vader Willem Verhulst was collaborateur tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer en werd hiervoor zwaar gestraft. Zijn Nederlandse moeder, die haar zoon een protestantse overtuiging meegaf, oriënteerde hem, bij wijze van reactie, naar de vrijzinnigheid. In het autobiografische Zoon van een foute Vlaming (2000) beschreef Verhulst het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer en de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer van zijn familie. De schrijver Stefan Hertmans, die 20 jaar lang woonde in het huis waar Verhulst tussen 1940 en 1956 verbleef, in het Gentse Drongenhof, heeft de tragische familiegeschiedenis van Verhulst verwerkt in zijn roman De opgang (2020).

Vlaams en vrijzinnig

Als student was Verhulst bestuurslid van het vrijzinnige 't Zal Wel Gaan 't Zal Wel Gaan
Lees meer (1947-1948) en hoofdredacteur van Neohumanisme Neohumanisme
Lees meer (1948-1950). Als algemeen secretaris van het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer (1957-1965) ijverde hij voor een radicaler vrijzinnig profiel van de vereniging, wat vanaf 1966 leidde tot haar participatie in de gestructureerde vrijzinnige koepel Unie van Vrijzinnige Verenigingen (UVV). Als voorzitter van het Willemsfonds (1965-1984) overwon hij de interne weerstand tegen samenwerking met andere drukkingsgroepen in de Vlaamse beweging over de ideologische grenzen heen. In december 1965 werd in die lijn het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen
Het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV) werd officieel opgericht op 13 mei 1966 en overkoepelt een hele reeks Vlaamsgezinde organisaties en verenigingen van uiteenlopende (ideol... Lees meer (OVV) opgericht. Verhulst werd er de eerste voorzitter van (tot 1968). Hij was lid van het presidium van het in september 1967 door het OVV opgerichte Nationaal Komitee 5 November, dat op 5 november 1967 in Antwerpen een betoging organiseerde, die de oplossing van tal van eisen van de Vlaamse beweging (zoals de verdubbeling van de universiteiten Leuven en Brussel, culturele autonomie, gewestvorming) in een stroomversnelling bracht. In 1977 was Verhulst in het OVV de spil van het verzet tegen het Egmontpact Gemeenschapspact
Het Egmontpact of Egmontakkoord maakt samen met de Stuyvenbergakkoorden deel uit van het zogenaamde Gemeenschapspact, dat de definitieve pacificatie van de communautaire problemen tot doe... Lees meer .

De originaliteit van Verhulst in de Vlaamse beweging bestaat in zijn niet-aflatende bekommernis om het streven naar autonomie en federalisme te koppelen aan het vrijwaren van de belangen van de vrijzinnigen. Reeds in 1959 formuleerde hij deze idee, die hij in verschillende organisaties liet rijpen. Van 1967 was hij ondervoorzitter van de pluralistische Kultuurraad voor Vlaanderen. Hij was lid van de UVV. Tevens was hij actief in het Liberaal Vlaams Verbond Liberaal Vlaams Verbond
Liberaal Vlaams Verbond (LVV) is een autonome, sociaal-progressieve, liberale en Vlaamsgezinde vereniging die werd opgericht in 1913. Van een overkoepelend en coördinerend orgaan voor lib... Lees meer (LVV), waarvan hij in 1968 lid werd van het hoofdbestuur. In het LVV verspreidde hij zijn standpunten via artikelen in zijn orgaan Het Volksbelang Het Volksbelang
Het Volksbelang (1867-heden) is het oudste nog bestaande liberale weekblad. Het is de spreekbuis van de Vlaamsgezinde sociaal-progressieve liberalen. Lees meer , en op zijn studiecongressen over hoger onderwijs Hoger onderwijs
De evolutie van het Vlaamse hoger onderwijs werd gekenmerkt door een moeizame vernederlandsingspolitiek, gaande van het vroegste verschijnen van Nederlandstalig onderwijs tot de integrale... Lees meer en culturele autonomie. Om het vrijzinnige cultuurleven veilig te stellen tegenover een katholieke ideologische meerderheid in het toekomstige autonome Vlaanderen, stelde hij een ontwerp van een Cultuurpact op, naar analogie met het schoolpact. In 1971 had de toenmalige regering de stemmen van de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV) nodig om de vereiste meerderheid te bereiken voor de wet op de culturele autonomie. Verhulst wist Frans Grootjans Grootjans, Frans
Frans Grootjans (1922-1999) was een Vlaamsgezind liberaal politicus en journalist, die in 1966 minister werd in de regering Vanden Boeynants-De Clercq en aan de basis lag van een formele ... Lees meer te overtuigen om die stemmen slechts aan te bieden in ruil voor het Cultuurpact. Een poging om via de UVV het Cultuurpact om te buigen tot een breed sociaal en ethisch akkoord mislukte in 1984-1985 totaal, wat de pluralistische samenwerking binnen de Vlaamse beweging sterk bemoeilijkte.

Verhulst was geen partijpoliticus, maar zijn ideologische invloed op het liberalisme, via Willemsfonds en LVV, was zo indringend dat men kan stellen dat hij medeverantwoordelijk is geweest voor de transformatie van de unitaire liberale partij Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer naar de autonome Vlaamse PVV in 1970-1972.

Belgische Radio en Televisie

Van 1969 tot 1988 was Verhulst lid en van 1969 tot 1984 tevens voorzitter van de raad van beheer van de Belgische Radio en Televisie (BRT). Hij verzette zich tegen pogingen om de omroep onder partijpolitieke controle te brengen, en, vanuit zijn geloof in haar culturele en emancipatorische functie, tegen de zogenaamde 'vertrossing'. Hij zag heil in culturele integratie van de BRT en de Nederlandse omroep. Verhulst is ook steeds actief geweest in organen die ijverden voor de toenadering tussen Nederland en Vlaanderen Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer , zowel op wetenschappelijk als op algemeen cultureel vlak, onder meer als lid van de Nederlandse Taalunie Nederlandse Taalunie
Lees meer (1981-1987). Naast zijn wetenschappelijke publicaties schreef hij ook algemeen-maatschappelijke en culturele bijdragen, onder andere in De Vlaamse Gids De Vlaamse Gids (met) Boek & Biliotheek
De Vlaamse Gids (1905-2000) was een flamingantisch en liberaal tijdschrift. Het werd gesticht door Max Rooses, met medewerking van Paul Fredericq en Jozef Vercoullie. Het blad was feiteli... Lees meer .

In de BRT was Verhulst nauw betrokken bij de wetenschappelijke begeleiding van de televisieserie van Maurice de Wilde De Wilde, Maurice
Maurice de Wilde (1923-1998) was een onderzoeksjournalist van de Vlaamse openbare Radio en Televisie (VRT). Hij werd herhaaldelijk bekroond voor zijn reportages, waarvan er enkele belangr... Lees meer over de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer , De Nieuwe Orde, die tussen 1982 en 1991 uitgezonden werd. Als historicus heeft hij ook steeds belangstelling gehad voor de contemporaine periode en vooral dan voor de Vlaamse beweging en de bezetting.