De Guchtenaere, Rosa

Jeugd en studies (1875-1895)

Rosa de Guchtenaere werd geboren als Rosalie, al wordt haar naam in de literatuur consequent gespeld als ‘Roza’, en groeide op in een vrijzinnig gezin te Ledeberg. Op zestienjarige leeftijd trok ze naar de staatnormaalschool van Brugge, waar ze drie jaar later afstudeerde als onderwijzeres. Ter voorbereiding van de universiteit ging ze daarna naar de stedelijke meisjesschool in Brussel, maar ze haakte na twee jaar af. Enkele maanden later begon ze te werken als onderwijzeres in het stedelijke lager onderwijs in Gent. Haar vader, een flamingantisch onderwijzer en de latere uitbater van de Gentse drukkerij en boekbinderij Plantijn, was toen secretaris van de Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer -afdeling te Ledeberg. Via hem werd De Guchtenaere waarschijnlijk geïntroduceerd tot het liberaal flamingantisme.

Eerste engagementen als flamingante en feministe (1895-1916)

Vanaf 1895 was De Guchtenaere actief in talrijke Vlaamsgezinde en Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer organisaties die ijverden voor een zelfstandig Vlaanderen en de ontvoogding van de Nederlandse taal. Als lid van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) werkte ze zich al snel op tot bestuurslid en vanaf 1912 maakte ze deel uit van het hoofdbestuur van de organisatie. Hoewel het ANV zich politiek neutraal positioneerde, maakte De Guchtenaere daar kennis met de Nederlandse predikant en Groot-Nederlander Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Jan
Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard (1870-1955) was predikant en pangermanist. Tijdens beide wereldoorlogen collaboreerde hij met de Duitse bezetter met de bedoeling een zelfstandig Vlaa... Lees meer , die later aan het hoofd zou staan van de anti-Belgische, activistische groep Jong-Vlaanderen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer . Van 1899 tot 1900 was De Guchtenaere redactielid van Transvaal, een tijdschrift dat steun betuigde aan de Afrikaners in de Boerenoorlog.

Daarnaast was De Guchtenaere betrokken bij de drankbestrijdingsbeweging en actief vegetariër en feministe (zie gender Gender
Vrouwen en mannen kregen verschillende rollen binnen de Vlaamse beweging. De heersende verwachtingen spoorden echter niet altijd met de werkelijke genderverhoudingen en evolueerden boven... Lees meer ). In 1907 stichtte ze de Gentsche Vrouwenbond, een organisatie die ijverde voor de materiële emancipatie van en onderwijs voor vrouwen, en stond ze mee aan de basis van het meisjeslyceum Athenée de jeunes filles in Gent. Naast haar werk als onderwijzeres aan een lagere school gaf ze in dit lyceum lessen Nederlandse taal- en letterkunde. Na een pauze van drie jaar, waarin ze onder meer een opleiding lichamelijke opvoeding aan de Rijksuniversiteit Gent volgde, wijdde ze zich voltijds aan het meisjeslyceum.

Ondertussen sloot De Guchtenaere zich aan bij de Vereeniging voor Beschaafde Nederlandsche Uitspraak en het genootschap Taal-grens waakt, dat campagne voerde tegen de verfransing van taalgrensgemeentes. Daarnaast was ze geabonneerd op het blad De bestuurlijke scheiding De Bestuurlijke Scheiding
Het Gentse weekblad De Bestuurlijke Scheiding pleitte tijdens zijn kortstondige bestaan in de maanden vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor het federalisme en voor de opricht... Lees meer , waarin een scheiding van bestuur tussen Vlaanderen en Wallonië werd gepredikt en taalwetcompromissen werden gehekeld.

In 1914 riep ze tijdens een vergadering van het ANV op tot de oprichting van een nieuwe Vlaamsgezinde partij. Aanvankelijk stelde ze zich afwijzend op ten aanzien van de collaboratie met Duitsland na de inval. In december 1915 spoorde ze samen met enkele ANV-leden in een officiële verklaring aan op een neutrale houding tegenover de Duitse bezetter om een breuk binnen de Vlaamse beweging te voorkomen. De Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer , waarmee Duitsland de collaboratie van een aantal flaminganten organiseerde met het doel België intern te splijten, speelde echter in op de houding van de flaminganten. Enkele initiatieven van de bezetter op vlak van taal en onderwijs, zoals het voorstel tot vernederlandsing van de Gentse universiteit en de invoering van het principe ‘streektaal is onderwijstaal’, zouden De Guchtenaere gemotiveerd hebben om zich in 1916 aan te sluiten bij het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer .

Activisme en bestraffing (1916-1921)

Na de aanstelling van een Waalse directeur nam De Guchtenaere in 1916 ontslag bij het meisjesatheneum en begon ze te werken als onderwijzeres in de nieuwe Vlaamse normaalschaal te Laken. Het Gentse meisjesatheneum werd een aantal maanden later vervangen door een middelbare meisjesschool, waar De Guchtenaere vanaf eind 1917 directeur was.

Ondertussen sprak ze als activiste op verschillende bijeenkomsten. Als lid van Jong-Vlaanderen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer was ze in februari 1917 aanwezig op de Vlaamsche Nationale Landdag, een bijeenkomst om een politieke samenwerking tussen Vlaamsgezinden over partijpolitiek heen te organiseren. Op die bijeenkomst werd de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer gesticht, die als taak had om de activistische politiek en de daarbij noodzakelijke samenwerking met de bezetter in goede banen te leiden. De Guchtenaere maakte deel uit van het bestuur van de Nationalistische Voorwacht, de propagandaorganisatie van de Nationalistische Bond Nationalistische Bond
Lees meer , een vereniging die werd opgericht door Jan Wannyn Wannyn, Jan
Lees meer om het activisme in Gent te organiseren over partijpolitieke grenzen heen. Vanaf 1918 stond ze aan het hoofd van de Vlaamsche Volksbond, de propagandavereniging van Jong-Vlaanderen. Onder invloed van De Guchtenaere voegde de Nationalistische Vrouwenbond in augustus 1918 Jong-Vlaamsche toe aan hun officiële naam.

Daarnaast was De Guchtenaere bestuurslid van de Maatschappij voor Sociale Werken en stond ze in 1918 mee aan de basis van het activistische ziekenfonds de Maatschappij voor onderlingen bijstand Volksopbeuring-Ziekenzorg.

Op 17 november 1918, na afloop van de Eerste Wereldoorlog, werd De Guchtenaere aangehouden en overgebracht naar het gevangeniskamp van Adinkerke. Twee maanden later werd ze overgeplaatst naar de Gentse gevangenis en in februari 1919 verhuisde ze naar de gevangenis in Vorst. Op 18 april veroordeelde de militaire rechtbank haar tot 15 jaar dwangarbeid en verloor ze haar burgerrechten. De Guchtenaere weigerde een advocaat in te schakelen, omdat ze de bevoegdheid van de militaire rechtbank over haar als burger betwistte. Ze verzorgde haar eigen verdediging, waarvan het pleidooi als brochure werd uitgegeven en grote populariteit genoot in activistische kringen. Een paar dagen later werd de Roza de Guchtenaerekring te Brussel gesticht, die ijverde voor haar vrijlating en voor Vlaams zelfbestuur. In januari 1920 werd de straf in beroep teruggebracht tot 10 jaar. Eind dat jaar verhuisde De Guchtenaere terug naar de Gentse gevangenis.

Ondertussen schreef ze een pamflet over de vrouwenemancipatie dat in 1922 werd uitgegeven: Over Ina Boudier Bakker’s De moderne vrouw en haar tekort. In februari 1921 werd haar straf herleid tot drie jaar hechtenis en kreeg ze de mogelijkheid om vervroegd vrij te komen, onder voorwaarde dat ze niet aan politiek zou doen. Na een periode van aarzeling wees De Guchtenaere het voorstel van de hand. Op 1 december 1921 werd ze vrijgelaten.

Verdere radicalisering (1921-1942)

Wegens het verlies van haar burgerrechten kon De Guchtenaere niet meer aan de slag als lerares. Ze was ingetrokken bij haar broer Gustaaf en gaf privélessen, hielp op de drukkerij van haar vader en werkte voor De Noordstar Noordstarfonds
Het Noordstarfonds (1935) ontstond als culturele stichting in de schoot van de verzekeringsmaatschappij Noordstar. Het fonds ondersteunde flamingante culturele initiatieven. Na verloop va... Lees meer , een Vlaamsgezinde verzekeringsmaatschappij die voornamelijk onder flaminganten klanten verwierf om op die manier bij te dragen aan de economische ontvoogding van Vlaanderen. Na haar vrijlating nam ze een steeds centralere publieke rol op in het Vlaams-nationalisme. Ze engageerde zich voor de eis van amnestie Amnestie
Lees meer en de vrijlating van onder meer August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , een prominente activistische figuur die veroordeeld werd voor zijn samenwerking met de Duitse bezetter. Ze maakte deel uit van talloze anti-Belgische comités: het Comité voor Gevangengenomen Landgenoten, de vereniging Offerwilligheid Offerwilligheid
Offerwilligheid was een radicaal-flamingantische fondsenwervingsorganisatie die kortstondig bestond omstreeks 1930. Lees meer , het Huldecomité Hippoliet Meert, het Centraalkomitee voor Amnestie, het René de Clercq-Genootschap en het Algemeen Nederlandsch Arbeidersverbond Algemeen Nederlandsch Arbeidersverbond
Het Algemeen Nederlandsch Arbeidersverbond (ANAV) was een socialistische Groot-Nederlandse organisatie, die werd opgericht in 1928 en tot de opheffing van de vereniging het blad Schakels ... Lees meer .

In de jaren 1920 stapte De Guchtenaere in de politiek. In 1921 stond ze op de lijst van de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer voor de gemeenteraadsverkiezingen en in 1925 was ze lijsttrekker. De partij haalde toen respectievelijk 2% en 2,7% van de stemmen. Een jaar later scheurde haar vriend, de vrijzininnge Boudewijn Maes Maes, Boudewijn
De vrijzinnige en sterk anti-Belgische Gentenaar Boudewijn Maes (1873-1946) was van 1919 tot 1921 Kamerlid namens de Frontpartij. Lees meer zich af van de Frontpartij, waarin hij het onderspit delfde tegen de katholieke tendensen. Hij richtte de Vlaamsch-Nationale Partij Vlaamsch-Nationale Partij (1926-1932)
De Vlaamsch-Nationale Partij (1926-1932) werd in Gent opgericht door Boudewijn Maes. Ze ijverde voor een zelfstandig Vlaanderen als aanloop naar een Dietse statenbond. Electoraal wist de... Lees meer op, waarnaar De Guchtenaere hem volgde. Deze partij ijverde voor Vlaams zelfbestuur, idealiter binnen een Dietse Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer context, maar weerhield zich van andere (sociale) standpunten. In 1929 stond De Guchtenaere na Anita Borms als tweede op de lijst van Maes en in 1932 was ze bij de parlementsverkiezingen lijsttrekker. De partij haalde echter nooit een significant aantal stemmen.

Vanaf 1932 werd De Guchtenaere verantwoordelijk uitgeefster van De Nieuwe Voorpost De Nieuwe Voorpost
Lees meer , dat vanaf 1935 De Dietsche Voorpost De Dietsche Voorpost
De Dietsche Voorpost (1935-1940) was een maandblad dat de Groot-Nederlandse gedachte uitdroeg. Het werd initieel geleid door Rosa de Guchtenaere en nadien achtereenvolgens door Jan Derk D... Lees meer heette. Het maandblad vertegenwoordigde een integraal-Diets standpunt en propageerde de Groot-Nederlandse staat, namelijk de vereniging van Vlaanderen en Nederland. Het Groot-Nederlandse discours diende vooral als anti-Belgische retoriek en ging niet verder dan idealistische theorieën. In diezelfde periode verslechterde De Guchtenaeres gezondheid. In de winter van 1933-1934 werd ze bedlegerig, maar ze bleef zich engageren voor het tijdschrift. Eind 1938 trok ze zich volledig terug uit De Dietsche Voorpost na een onenigheid met de hoofdredacteur Firmin Parasie Parasie, Firmin
Journalist Firmin Parasie (1897-1976) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme en tijdens de Tweede in de collaboratie. Lees meer . Haar naam bleef als stichter vermeld staan op de voorpagina.

De Guchtenaere evolueerde steeds meer in radicaal anti-Belgische en antidemocratische richting en ontwikkelde nationaalsocialistische sympathieën. Vanaf 1939 engageerde De Guchtenaere zich als verantwoordelijk uitgeefster voor het Dietsch Opvoedkundig Tijdschrift, het tijdschrift van de Dietsch Opvoedkundige Beweging Dietsch Opvoedkundige Beweging
De Dietsch Opvoedkundige Beweging (DOB) wilde eind de jaren 1930 alle Dietsgezinde leerkrachten verenigen. De beweging wou de opvoeding op een strakke Dietse en racistische grondslag orga... Lees meer (DOB), een antisemitische en anti-Belgische organisatie waar ze zich in 1938 bij had aangesloten. Datzelfde jaar verdedigde ze Hitlers annexatie van Oostenrijk en Tsjechoslowakije.

Bij de Duitse inval in 1940 meende De Guchtenaere dat de bevrijding van Vlaanderen nabij was. In september dat jaar stuurde ze een circulaire uit naar Vlaamsgezinde kennissen met de oproep om zich achter August Borms te scharen en samen te werken met de bezetter. De collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer media voerden haar op als prototype van de Dietse vrouw. In oktober gaf ze een interview voor het ‘Vrouwenuurtje’ van Zender Brussel Zender Brussel
Zender Brussel (1940-1944) was een collaborerend Vlaams Radio-instituut tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer , het radiostation van de Duitse bezetter. Via de Herstelcommissie, die veroordeelde activisten vergoedde, ontving ze in 1941 een schadevergoeding en pensioen.

Op 8 april 1942 overleed De Guchtenaere. Op de burgerlijke begrafenis verzorgden August Borms en Angela Dosfel-Tysmans Tysmans, Angela
Angela Tysmans (1890-1985), echtgenote van Lodewijk Dosfel, was tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog een van de leidinggevende figuren van de Vlaams-nationalistische meisjesb... Lees meer , de leidster van de Dietsche Bond voor Vrouwen en Meisjes, de grafredes.

Nalatenschap en mythevorming binnen het Vlaams-nationalisme

De nalatenschap van De Guchtenaere is uiteenlopend en controversieel. Doorheen haar leven evolueerde ze van een Vlaamsgezinde, liberaal-progressieve feministe naar een radicaal anti-Belgische, antisemitische en ondemocratische militante. Politiek gezien had ze weinig invloed op het Vlaams-nationalisme, maar symbolisch speelde ze een belangrijke rol. Door haar idealistische, maar veelal louter theoretische Groot-Nederlandse en anti-Belgische ingesteldheid vormde ze een geschikt voorbeeld voor verschillende flaminganten en Vlaams-nationalisten. Net als August Borms werd ze zo een symbolische waarde die door diverse groepen binnen het Vlaams-nationalisme naar eigen goeddunken werd gehanteerd. Zowel linkse als rechtse Vlaams-nationalisten voerden haar op als boegbeeld.

In 1994 zette Vlaams Blok-senator Roeland Raes Raes, Roeland
Roeland Raes (1934) is een politicus en oud-senator van Vlaams-nationalistische strekking. Hij is jurist en zetelde als provincieraadslid voor Oost-Vlaanderen. Tegelijk fungeerde hij ook ... Lees meer een actie op om het grafmonument van De Guchtenaere te redden en naar eigen zeggen te voorkomen dat ze door het ‘uiterst-linkse kamp’ zou worden geclaimd. Er kwam een tentoonstelling en een brochure uitgegeven door de Stichting Nestor Gerard.