Callewaert, Jules

Jules Laurentius Callewaert (1886-1964) was een Vlaamsgezinde dominicaan en verkondiger via het gesproken en geschreven woord. Als scholier aan het Klein Seminarie van Roeselare Klein Seminarie van Roeselaere
In het Klein Seminarie van Roeselare, opgericht in 1806, liepen tal van belangrijke figuren uit de Vlaamse beweging school of gaven er les (Gezelle, Verriest, Rodenbach). In 1875 ontstond... Lees meer ontwikkelde hij een fascinatie voor de blauwvoetromantiek. In 1905 trad hij in bij de dominicanen en in 1912 werd hij tot priester gewijd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer verbleef hij als vluchtelingenaalmoezenier in Engeland, waar hij radicaliseerde inzake de Vlaamse kwestie. In het interbellum groeide deze dominicaan-predikant uit tot boegbeeld van de katholieke Vlaams-nationalistische jeugd. Zijn populariteit werd mede bevorderd door zijn herhaaldelijke aanvaringen met de bisschoppelijke overheid. In de tweede helft van de jaren 1930 gold Callewaert als een van de éminences grises van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV). De pater ijverde daarbij voor de Vlaams/ Diets Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer -nationalistische en autoritaire lijn. Het was vanuit dit Vlaams-nationalisme, samen met zijn antibolsjewisme en hang naar de Nieuwe Orde, dat hij bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer toejuichte. In het voorjaar van 1943 keerde hij zich hier echter om verschillende redenen van af.

Jeugd en studententijd

De landbouwerszoon Callewaert werd in 1898 naar het Klein Seminarie van Roeselare gestuurd waar hij zich liet meeslepen door de blauwvoetromantiek. Hij was lid van de collegebond Wytewa en van de ‘Houtlandersbond’ voor scholieren afkomstig uit de omgeving van Torhout. Onder de pseudoniemen ‘Houtlander’ en ‘Pauwel van Groenendael’ schreef hij artikelen voor De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer (1875-1933). Na voltooiing van de humaniora in 1904 meldde de jonge Callewaert zich aan voor de priesteropleiding van het bisdom Brugge, waarvan de eerste cyclus aan het Klein Seminarie van Roeselare werd ingericht. Tijdens het eerste seminariejaar las hij werken van enkele befaamde dominicanen-predikanten als Henri-Dominique Lacordaire en Thomas Nicholas Burke. Geïnspireerd door deze geschriften heroverwoog hij zijn diocesane priesterroeping en bood zich in september 1905 aan bij het noviciaat van de Belgische dominicanen te La Sarte (bij Hoei), waar hij de kloosternaam Laurentius kreeg.

Na de initiële vorming tot het religieuze leven werd Callewaert in 1906 naar het dominicaanse studium generale te Leuven gestuurd, voor de opleiding filosofie en theologie. In 1908 – dus tijdens zijn studies – werd hij redacteur van De Vlaamsche Vlagge. Hij ontpopte zich als pleitbezorger van de bredere opvoedende, godsdienstige en sociale richting in de studentenbeweging Studentenbeweging
Lees meer , die in de laatste vooroorlogse jaren werd gecontesteerd door voorstanders van een meer uitgesproken Vlaams-nationalistische richting. In Leuven stond Callewaert – onder meer via de vier jaar jongere Firmin Deprez Deprez, Firmin
Firmin Deprez 1890-1916) speelde vóór de Eerste Wereldoorlog een belangrijke rol in de katholieke Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging. Hij sneuvelde in 1916 aan het IJzerfront ... Lees meer , eveneens een oud-student van het Roeselaarse Klein Seminarie – in contact met zowel het West-Vlaamse scholierenmilieu als met de Vlaamsgezinde studenten aan de katholieke universiteit. Pastorale aanwezigheid onder scholieren en studenten zou de rode draad vormen in Callewaerts apostolaat. Hiervan getuigen boeken als Onze Vlaamsche volksjeugd (1921) en Hoogeschoolleven, een werk dat hij voor de oorlog begon, maar pas in 1924 voltooide.

Vlaams-nationalistische radicalisering omstreeks de Eerste Wereldoorlog

In 1912 werd Callewaert tot priester gewijd en kort nadien naar het klooster te Oostende gezonden. Aldaar stichtte hij een Sint-Thomasgenootschap Sint-Thomasgenootschap
Het Sint-Thomasgenootschap was in 1897-1975 een godsdienstig genootschap in de Vlaamse universiteitssteden. De dominicaan Jules Callewaert voerde er de strijd aan voor de vernederlandsing... Lees meer voor volksjongens, naar het voorbeeld van het Leuvense Sint-Thomasgenootschap, een godsdienstige studentenvereniging onder leiding van de dominicanen. Spoedig tekende de Oostendse deken bij de bisschop protest aan tegen de werking van het genootschap, omdat het conferenties organiseerde in de beslotenheid van de kloosterkapel. Zowel priester-historicus Jan de Cuyper De Cuyper, Jan
Lees meer als Callewaerts medebroeder en biograaf Pieter Jozef Alvarus Nuyens Nuyens, Pieter Jozef
Dominicaan Pieter Jozef (Alvarus) Nuyens (1900-1984) nam voor de oorlog de verdediging op van het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond. Na de oorlog maakte hij naam als publicist, m... Lees meer hebben de tegenwind van de Oostendse deken geïnterpreteerd als verzet tegen Callewaerts flamingantisme, dat reeds voor de oorlog tot uiting zou zijn gekomen. Uit het bewaarde archiefmateriaal blijkt echter dat de kwestie eerder raakte aan de oude spanning tussen seculiere en reguliere clerus: aangezien de conferenties in het private gedeelte van het klooster plaatsvonden, had de deken het gevoel dat deze ontsnapten aan zijn controle. De Brugse bisschop besliste uiteindelijk dat het genootschap zijn activiteiten voortaan in de kloosterkerk diende te organiseren: zo waren deze openbaar (waarmee tegemoet werd gekomen aan de wens van de deken) en werd een zekere soevereiniteit van de dominicanen op apostolisch gebied gerespecteerd.

Op aanraden van zijn medebroeders vluchtte Callewaert bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer naar het buitenland. Via Amsterdam en Londen belandde hij in Stockport bij Manchester, waar hij zielzorg verstrekte aan Belgische vluchtelingen. In Engeland werd hij medewerker van De Stem uit België De Stem uit België
De Stem uit België (1914-1919) was een Vlaams exilblad dat tijdens de Eerste Wereldoorlog werd uitgegeven vanuit Londen onder leiding van Floris Prims. Het weekblad was katholiek en Vlaam... Lees meer , een blad opgericht door Antwerps priester Floris Prims Prims, Floris
Floris Prims (1882-1954) was een Vlaamsgezinde priester en historiograaf. Hij stond mee aan de wieg van de christelijke sociale beweging en schreef tal van historiografische werken over A... Lees meer . Callewaerts bijdragen in De Stem waren Vlaamsgezind – zonder ontrouw te zijn aan de Belgische staat –, pacifistisch Pacifisme
Lees meer – in lijn met de vredesvoorstellen van paus Benedictus XV – en gericht tegen de godsvrede Godsvrede
Godsvrede is een middeleeuws begrip dat een schorsing van de vijandelijkheden tussen verschillende partijen inhoudt. In de geschiedenis van de Vlaamse beweging werd het begrip op verschil... Lees meer . Om deze standpunten werd de dominicaan onder vuur genomen door de Franstalige, Belgisch-nationalistische pers en zelfs beticht van landverraad.

Uit privégeschriften blijkt inderdaad dat Callewaert tijdens de oorlog radicaliseerde en tegen het einde van de oorlog volledig gebroken had met de Belgische staat. In de pers liet hij zich evenwel gematigder uit, ook al overwoog hij samen met enkele gelijkgezinden op een bepaald moment een radicaal-flamingantisch blad te stichten, dat de titel Het Vrije Woord moest dragen. Hij stond in nauw contact met de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer en kwam verschillende keren in opspraak bij zowel de militaire als de geestelijke overheid, onder meer omdat hij de verspreiding van clandestiene pamfletten onder Vlaamse soldaten zou hebben aangemoedigd. De activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer beschouwde hij als idealisten, die met verkeerde middelen – collaboratie met de bezetter – een rechtvaardig doel – Vlaamse emancipatie en onafhankelijkheid – nastreefden.

Jules Callewaert voor de pastorij in Stockport, 1914-1918. (ADVN, VFE33/6)

Na hersteld te zijn van een zware griep keerde Callewaert begin 1919 terug naar Vlaanderen. Meteen werd hij voor allerhande flamingantische bijeenkomsten gevraagd als predikant en conferencier. Zijn ‘zinspelingen’ op bestuurlijke scheiding vielen in slechte aarde bij de bisschop van Brugge, Gustave Waffelaert Waffelaert, Gustave
Gustave Waffelaert (1847-1931) was bisschop van Brugge van 1895 tot 1931. Hij was voorstander van de West-Vlaamse gewesttaal. Ondanks een zekere Vlaamslievendheid kwam hij in conflict met... Lees meer , die het bestuur van de Belgische dominicanen vroeg de pater tot de orde te roepen. Ook Callewaerts optreden als getuige ter ontlasting op het proces van August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer (augustus 1919) zal hem door het Belgische episcopaat niet in dank zijn afgenomen. In het najaar van 1919 kreeg hij een spreekverbod in het bisdom Brugge, in het voorjaar van 1920 gevolgd door een spreekverbod in het aartsbisdom Mechelen. Eveneens in 1920 kon een eerste reeks artikels uit De Stem onder de titel Op den uitkijk zonder problemen in boekvorm verschijnen, maar voor een tweede bundel – getiteld Kerelsleven – kreeg Callewaert geen nihil obstat van de censoren van het bisdom Brugge. Het zinde Waffelaert namelijk niet dat de dominicaan ‘[prenait] le ton d’un homme qui aurait reçu une mission spéciale de diriger la jeunesse et de tout réformer’ (‘zich de toon aanmat van een man met een speciale missie om de jeugd te leiden en te hervormen’). De kloosterlijke overheid gaf Callewaert het formele voorschrift zich voortaan louter met priesterlijk dienstwerk bezig te houden.

In mei 1920 publiceerde Hilaire Allaeys Allaeys, Hilaire
Tandarts Hilaire Allaeys (1873-1934) werkte mee aan tal van Vlaamsgezinde periodieken. In Antwerpen was hij medestichter van de Vlaamsche Zangersgilde. Lees meer in Ons Vaderland Ons Vaderland (1914-1922)
Lees meer twee artikelen waarin hij – aan de hand van het voorbeeld van pater Callewaert – de ‘koppige, besliste, hardnekkige Vlamingenhaat van het aartsbisdom’ hekelde. Om de schade alsnog te beperken publiceerde de dominicaan een brief in hetzelfde blad waarin hij afstand nam van de bitse toon van Allaeys’ artikelen. Het mocht niet baten. Kardinaal Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer vaardigde prompt voor de lagere clerus het verbod uit om Ons Vaderland nog te lezen en drong bij de provinciale overste van de Belgische dominicanen aan op een zware sanctie voor de dissidente religieus. Deze ging inderdaad tot actie over, temeer omdat gebleken was dat Callewaert, ondanks het voorschrift zich niet langer met politiek in te laten, vanuit het klooster van Oostende toch correspondeerde met een aantal voormannen van de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer . De door de provinciale overste voorgestelde straf, drie jaar ballingschap, werd door de curie van de orde te zwaar bevonden en omgezet naar één jaar. Als ballingsoord werd gekozen voor Ierland.

Van juli 1920 tot juni 1921 verbleef Callewaert in het klooster van Tallaght, dichtbij Dublin. Het beoogde doel van zijn ballingschap – een bekoeling van zijn nationalistische sentimenten – werd niet bereikt, omdat net in deze periode de Ierse onafhankelijkheidsstrijd zijn hoogtepunt bereikte. Dat het Ierse volk erin slaagde het Engelse juk af te werpen, opende perspectieven voor de Vlamingen, meende Callewaert. Op basis van aantekeningen die hij tijdens zijn ballingschap maakte, publiceerde hij in 1923 het boek Ierland en het Iersche volk, waarin hij de gelijkenissen tussen het Ierse en het Vlaamse volk uitdiepte.

Jaren 1920: boegbeeld van de radicale Vlaamse beweging en de katholieke jeugd

In november 1922 verhuisde Callewaert van Oostende naar het Gentse dominicanenklooster. Hij trad nu geregeld op als conferencier voor het Leuvense Sint-Thomasgenootschap. Met de studenten ging hij op zoek in het werk van Sint Thomas van Aquino naar een theologische onderbouwing van het nationalisme. In het voorjaar van 1924 vonden in Leuven Leuven
Lees meer gewelddadige confrontaties plaats tussen Franstalige en Nederlandstalige studenten. In de nasleep van deze incidenten werd de voorzitter van het Sint-Thomasgenootschap, Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer , weggestuurd van de universiteit. Callewaert, die er medeverantwoordelijk voor werd gehouden de gemoederen te hebben verhit, kreeg voor het academiejaar 1925-1926 het verbod het genootschap toe te spreken. Voortaan zou hij zijn aandacht richten op het door hem gestichte Sint-Thomasgenootschap voor katholieke studenten van de Gentse Rijksuniversiteit.

Redevoering van Jules Callewaert op de vijfde IJzerbedevaart, 1924. (ADVN, VFFY29/41)

Bij zijn assignatie in Gent in 1922 had Callewaert tevens een aanstelling gekregen tot hoofdredacteur van het twee jaar voordien opgerichte Onze Jeugd Onze Jeugd
Onze Jeugd (1920-1933) was een idealistisch vormingstijdschrift voor de Vlaamse studerende jeugd, uitgegeven door de dominicanen. Met pater Callewaert als redacteur kwam het blad om zijn ... Lees meer . Dit idealistische jongerentijdschrift bood niet enkel een forum aan enkele radicaal flamingantische priesters, zoals Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer en Odiel Spruytte Spruytte, Odiel
Odiel Spruytte (1891-1940) was een ‘petit vicaire’ en een dwarsdenker in het bisdom Brugge. Als Vlaams-nationalist behoorde hij tot de kernredactie van het weekblad Jong Dietschland, en w... Lees meer , maar ook aan een oud-activist zoals Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer en de ex-fronter en activistisch gezinde ‘sublieme deserteur’ Carlos Raymundus van Sante Van Sante, Carlos
Carlos van Sante (1896-1947) was een Vlaamse dominicaan, die deel uitmaakte van het radicaal Vlaamsgezinde en pro-activistische milieu rond kapelaan Cyriel Verschaeve. Tijdens de Eerste ... Lees meer . Onder Callewaerts leiding verdedigde Onze Jeugd het zelfstandige en strijdend Vlaamse karakter van het AKVS dat wegens zijn Vlaams-nationalisme op ramkoers kwam te liggen met de bisschoppelijke overheid.

Toen begin 1926 een kritisch in memoriam voor kardinaal Mercier van zijn hand werd tegengehouden door de diocesane censuur, stelde de pater zijn functie als hoofdredacteur ter beschikking omdat hij in toenemende mate het gevoel had te worden gemuilkorfd. Onder druk van de Katholieke Actie zette Onze Jeugd zijn werking stop halfweg de jaargang 1932-1933. Callewaert was intussen uitgegroeid tot een van de populairste figuren van de radicale Vlaamse beweging en in het bijzonder van de katholieke, Vlaams-nationalistische jeugd. Zijn flamingantisch imago straalde af op zijn orde. Heel wat Vlaams-nationalistisch georiënteerde jongens met een priesterroeping, die zich om hun politieke overtuiging niet welkom voelden in de diocesane seminaries, vonden in het interbellum hun weg naar de dominicanen (zo bijvoorbeeld Dries Laurentius Vervinckt Vervinckt, Dries
Dominicaan Dries Vervinckt (1906-1963) was voor de oorlog een belangrijke leidsman in de Dietse meisjesbeweging. Na de oorlog kwam hij in aanvaring met het Belgische gerecht om zijn bijst... Lees meer , Remi-Valeer vanden Bussche Vanden Bussche, Valeer
Remi-Valeer Vanden Bussche (1908-1968) was een Vlaamse dominicaan met een passie voor letterkunde en esthetica. Zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog was hij een van de promotoren van... Lees meer en Omaar Augustinus Belderbos Belderbos, Omaar
Dominicaan Omaar Belderbos (1917-1985) kwam na de oorlog in de problemen met het gerecht om zijn hulp aan collaborateurs. Hij was actief in de kringen van het Algemeen Katholiek Vlaamsch ... Lees meer ). Deze groeiende groep flamingantische broeders zette van binnenuit druk om tot een geleidelijke splitsing te komen van de unitaire Belgische dominicanenprovincie.

Jaren 1930: toenadering tot het VNV en de Nieuwe Orde

In de jaren 1930 ontpopte Callewaert zich als een van de éminences grises van het Vlaams Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) Hij was goed bevriend met leider Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer en met verschillende leden van de Raad van Leiding, zoals Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer , Romsée en Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer . De twee laatstgenoemden kende hij al sinds hun studententijd. Callewaerts verwevenheid met de partij manifesteerde zich in 1936, toen na de verkiezingen in mei een beginselakkoord werd bereikt voor een concentratie van de katholieke, Vlaamsgezinde krachten. Samen met Spruytte zette Callewaert De Clercq onder druk om dit akkoord ‘eerlang kapot te slaan’. De twee geestelijken vreesden immers dat samenwerking met een deel van de katholieke partij de Vlaams/Diets-nationalistische lijn van het VNV zou compromitteren. Om dezelfde reden – het absolute primaat van het Vlaams-nationalisme en de Dietse gedachte – had Callewaert eerder al, in 1934 (na diens Nieuwe Marsrichting’, die een bekering tot een Belgisch nationalisme inhield), gebroken met Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer , ‘Georges’, aan wie hij in 1929 nog zijn boek Aristocratie had opgedragen. Callewaert zag meer heil in een samenwerking van het VNV met Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer , maar ondanks zijn geheime bemiddeling werd hier door beide partijen van afgezien.

Het was ook na de verkiezingen van 1936 dat Callewaert het aanbod kreeg om in de Senaat te zetelen als gecoöpteerde voor het VNV. Naar eigen zeggen weigerde hij omdat dit geen priesterlijk werk was. Zo liep de pater echter ook vooruit op de meer dan waarschijnlijke afwijzing van de kloosterlijke overheid. Niet enkel werden zijn politieke opvattingen te radicaal bevonden, met Georges Ceslas Rutten Rutten, Georges
Georges Rutten (1875-1952) was priester en doctor in de theologie en politieke en sociale wetenschappen. Hij legde de grondslag voor het christelijk syndicalisme in België. Lees meer zetelde bovendien al een dominicaan als gecoöpteerde (voor de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer ) in de Senaat. Het scenario waarin twee broeders publiek opkwamen voor twee verschillende partijen zou naar het oordeel van de oversten catastrofaal zijn voor het imago van de orde. Er kon hoe dan ook weinig twijfel bestaan over Callewaerts politieke voorkeur. De groots opgezette hulde naar aanleiding van zijn vijftigste verjaardag in april 1936 was in wezen een VNV-evenement, met de overhandiging van een Festschrift waaraan onder meer Theo Brouns Brouns, Theo
Lees meer , Leo Wouters Wouters, Leo
Leo Wouters (1902-1987) was een radicaal Groot-Nederlandse VNV-politicus, die na de Tweede Wereldoorlog voor de Volksunie in Gent tot volksvertegenwoordiger (1961-1971) en senator (1971-1... Lees meer en Edgar Lehembre Lehembre, Edgar
Edgar Lehembre (1903-1970) werd in 1933 lid van het VNV. Vanaf 1938 leidde hij de VNV-jeugdbeweging het Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond en diens opvolger de Nationaal-Socialisti... Lees meer bijdroegen.

Jules Callewaert (tweede van rechts) op de Grote Markt van Brussel ter gelegenheid van het vijfde Vlaams Nationaal Zangfeest, 1937. (ADVN, VFA1186/4)

Zoals onder meer blijkt uit zijn brochures De geloofsafval in Vlaanderen (1933) en De afval van het idealisme (1936), ervoer Callewaert zijn tijd en wereld als richtingloos, chaotisch, decadent en zonder beginselvastheid. Het deed hem uitkijken naar een Nieuwe Orde. In enkele ‘Geestelijke Voordrachten’ drukte hij zijn bewondering uit voor de opkomende autoritair-dictatoriale regimes in Italië en Duitsland. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer kreeg in het oorlogsdagboek van de dominicaan een theologische interpretatie die geheel in lijn lag met zijn pessimistische tijds- en wereldbeeld: God gebruikte de Duitse legers als zijn ‘ploegschaar’ om een wereld om te woelen die in politieke, morele en religieuze crisis verkeerde.

Oorlog, collaboratie en repressie

In de overtuiging dat de bezetting van België door nazi-Duitsland de Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer ongemoeid zou laten en ‘het uur van Vlaanderen’ inluidde, steunde Callewaert de keuze van het VNV voor de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer . Bij het begin van het academiejaar 1940-1941 stond de dominicaan samen met onder meer Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer aan de wieg van het Gentsch Studentenverbond Gentsch Studenten Verbond
Het Gentsch Studenten Verbond (GSV) was de overkoepelende vereniging van de Vlaamse studenten aan de Rijksuniversiteit Gent tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer (GSV), een koepelvereniging die zich profileerde als Nieuwe Orde-gezind en pro-collaboratie. In de winter van 1940-1941 las hij Alfred Rosenbergs Der Mythus des XX. Jahrhunderts, een boek dat hem schokte door zijn neopaganistische en antichristelijke inhoud. Vooralsnog kwam Callewaert echter niet terug op zijn steun aan de bezetting en de collaboratie. Hij bleek zelfs bereid om als christen in de catacomben te leven zolang Vlaanderen maar zijn zelfstandigheid kreeg.

Enkele gebeurtenissen in de loop van 1942 deden hem evenwel inzien geen ‘uur van Vlaanderen’ maar wel ‘de ramp van Vlaanderen’ te beleven. Vooreerst kwam in januari Reimond Tollenaere om aan het oostfront. Ten tweede kreeg het V laamsch Legioen Vlaamsch Legioen
Het Vlaamsch Legioen (1941-1943) was een Vlaamse eenheid aan het oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Waffen-SS. Lees meer van de Duitse legerleiding geen katholieke aalmoezenier toegewezen en werd het ontkend in zijn Vlaamse eigenheid. Ten derde was er de polarisering binnen de collaboratie tussen Vlaams-nationalisten en nationaalsocialistische Duitsgezinden (die zich ook al snel liet gevoelen in het GSV). De toenemende concurrentie tussen beide strekkingen resulteerde in een opbodpolitiek die het VNV steeds dieper deed wegzinken in het moeras van de collaboratie zonder enige garantie op Vlaamse onafhankelijkheid. Ten vierde overleed in oktober 1942 Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer . Callewaert stond hem bij in zijn laatste uren. Onder het leiderschap van De Clercqs opvolger, Hendrik Jozef Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer , was voor de dominicaan geen raadgevende rol meer weggelegd in de partij. Als vijfde element kan de Duitse nederlaag bij Stalingrad in de winter van 1942-1943 worden aangestipt, die Callewaerts geloof in de Endsieg de genadeslag gaf.

In de lente van 1943 kwam de politiek geïsoleerde pater tot het besluit dat hij iets moest ondernemen om de Vlaams-nationalistische collaboratie uit de crisis te leiden waarin deze verzeild was geraakt. Begin april leverde hij ten huize Elias een brief af waarin hij aandrong komaf te maken met de opbodpolitiek – waarbij het VNV toch steeds aan het kortste eind trok – en de bezetter voor de keuze te stellen: ‘ik of niemand’. Hij verzette zich ook tegen de rekrutering van jongemannen voor het oostfront, omdat deze strijd Vlaanderen niet ten goede kwam. Aan het einde van zijn brief benadrukte Callewaert dat hij niet tegen het bestaan van het VNV was, maar juist een beter bestaan voor de partij wenste. Bovendien was hij nog steeds voorstander van de Nieuwe Orde, indien die ook Vlaanderen zou erkennen. Omdat Elias geen gevolg gaf aan zijn schrijven, sloot Callewaert zich aan bij het clandestiene Dietsgezinde verzet binnen het VNV, gegroepeerd rond Nederland Eén! Nederland Eén!
Nederland Eén! was een geheime organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog binnen het collaborerende Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) de Dietse gedachte verdedigde. Lees meer

Een tweede ophefmakend document van Callewaert uit de oorlogstijd betreft een verslag (de dato 15 augustus 1943) over de politieke gezindheid van de Vlamingen, dat de pater op verzoek van de entourage van koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer zou hebben geschreven. Hierin stelde hij onomwonden dat de Vlamingen genoeg hadden van de parlementaire democratie en pleitte voor een katholiek-integristische autoritaire staat (door Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer omschreven als een ‘wijwaterdictatuur’).

Jules Callewaert in de tuin van Casa del Sole, Neggio (Zwitserland), 6 april 1949. (ADVN, VFA2616)

Na de bevrijding bleef Callewaert enige tijd uit het zicht, maar op 20 april 1945 werd hij alsnog gearresteerd. Wegens zijn steun aan het VNV en Nederland Eén! werd hij op 7 maart 1946 veroordeeld tot zes jaar hechtenis en vijf miljoen frank boete, een straf die op 25 juni 1946 in beroep werd omgezet tot twaalf jaar en vijf miljoen frank boete. Of en in welke mate Callewaert tijdens de oorlog heeft gerekruteerd voor de collaboratie, blijft tot op vandaag voer voor discussie. In oktober 1948 werd hij vrijgelaten op de voorwaarde dat hij België zou verlaten. Omdat zijn fysieke gestel geleden had onder het gevangenisregime, werd besloten de pater naar Neggio bij Lugano in Zwitserland te sturen. Tot het voorjaar van 1950 was hij er actief als aalmoezenier van een communiteit Oostenrijkse dominicanessen.

Callewaerts politieke rol was nu uitgespeeld. In de jaren 1950 mocht hij nog enkele keren zijn ‘Gebed voor Vlaanderen en de Wereldvrede’ voordragen op de IJzerbedevaart, maar hij leefde op gespannen voet met het organiserend comité. De inmiddels bejaarde pater verweet de organisatoren onvoldoende de verdediging op te nemen van het comité dat tijdens de oorlog onder voorzitterschap van Daels voor de collaboratie had gekozen. Daarnaast publiceerde hij nog enkele bundels met ietwat moraliserende essays voor jongeren (zoals het tweeluik En Vlaanderen voor Christus en Levensgezondheid in 1951-1952), waaruit blijkt hoe hij hen door een idealistische opvoeding en karaktervorming (‘wilsvierkantigheid’) tot geestelijke autonomie wilde brengen.

In 1961 werd Callewaert voor de eerste maal getroffen door een beroerte, die deze predikbroeder (in 1938 nog geëerd met de titel praedicator generalis) allengs zijn spraakvermogen deed verliezen. Na zijn overlijden werden nog herhaaldelijk Callewaert-herdenkingen georganiseerd, niet enkel in het Gentse dominicanenklooster, maar ook in Ierland, waar een kleine groep Vlamingen (voornamelijk gevluchte collaborateurs) de pater huldigde als eerste ‘apostel-banneling’ op the Emerald Isle.