Daels, Frans

Gynaecoloog

Frans Daels stamde uit een welgestelde Franssprekende Antwerpse familie. Hij volgde de klassieke humaniora aan het Sint-Jan Berchmanscollege in Antwerpen en studeerde geneeskunde aan de universiteiten van Leuven en Gent. In 1906 werd hij assistent van Jan Heymans Heymans, Jan
Lees meer in Gent en van 1907-1909 was hij als assistent van professor Ernst Bumm aan de Berlijnse vrouwenkliniek Charité verbonden. Daarna werd hij assistent van professor Ermengen aan het Gents Bacteriologisch Instituut. In 1911 kreeg hij de leiding van de gynaecologische en verloskundige klinieken van de Gentse universiteit. Hij organiseerde er het eerste consultatiebureau voor moeders en zuigelingen. In 1911 stichtte hij het Vroedvrouwentijdschrift en de beroepsvereniging voor vroedvrouwen, naar welk voorbeeld ook elders in het land verenigingen ontstonden. In 1913 organiseerde en presideerde hij in Gent een Belgisch Vroedvrouwen Congres.

Eerste Wereldoorlog

Op 1 augustus 1914 werd Daels als reservist opgeroepen. Hij was dus geen oorlogsvrijwilliger, zoals een na de oorlog ontstane mythe beweerde die ook in de wetenschappelijke literatuur doordrong. Daels was als student geneeskunde in 1903 wel als beroepsvrijwilliger tot het leger toegetreden. Het bood hem de mogelijkheid om als student betaald te worden. In plaats van de voorziene acht jaar dienst bedong hij dat hij al na minder dan twee jaar het leger weer kon verlaten.

Na de gevechten te Houtem keerde Daels met een aantal soldaten dwars door de Duitse linies terug naar het Belgische leger. Hij kreeg daarvoor de rang van Ridder in de Leopoldsorde. Hij bleef vier jaar aan het IJzerfront, ontving het Oorlogskruis en de IJzermedaille en werd Officier in de Leopoldsorde en Commandeur in de Kroonorde.

De Vlaamsgezindheid van Daels werd diep en voor altijd getekend door zijn ervaringen in de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer . Aan het front was hij een van de grote promotoren van een christelijk en sociaal geïnspireerde actie voor de Vlaamse soldaten. Hij was betrokken bij de oprichting van De Belgische Standaard De Belgische Standaard
Lees meer , stichtte zelf het Secretariaat der Katholieke Vlaamsche Hoogstudenten Secretariaat der Katholieke Vlaamsche Hoogstudenten
Het Secretariaat der Katholieke Vlaamsche Hoogstudenten (SKVH) was een initiatief aan het IJzerfront tot bestrijding van de immoraliteit bij de soldaten. Het SKVH kwam tot stand onder imp... Lees meer (SKVH) en was een van de oprichters van het comité Heldenhulde Heldenhulde
Het comité Heldenhulde wilde tijdens de Eerste Wereldoorlog de gesneuvelde Vlaamse frontsoldaten eren door het plaatsen van stenen grafzerken met een Keltisch kruis, het Vlaamsgezinde ops... Lees meer . Door deze activiteiten stond Daels nauw in contact met de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer , hoewel hij geen deel uitmaakte van de leiding. Hij werkte wel mee aan het Frontersblad Ons Vaderland (1914-1922).

Sociaal en Vlaams engagement

Na de Eerste Wereldoorlog hervatte Daels zijn drukke sociaal-culturele activiteit. Hij stichtte in Gent een vrije Vlaamse school voor verpleegsters en vroedvrouwen -- die later provinciale school werd -- en de Congressen voor Verpleegkunde, Vroedvrouwkunde en Sociale Geneeskunde, was medestichter en hoofdredacteur van het Vlaamsch Geneeskundig Tijdschrift in 1920, was van 1920 tot 1924 voorzitter van het Vlaamsch Geneeskundig Congres, was van 1924 af vaste secretaris van het Internationaal Verbond van Vroedvrouwenvereenigingen. Hij behoorde in 1922 tot de eerste artsen die toetraden tot het Vlaams Geneesheren Verbond Vlaams Artsenverbond
Het Vlaams Geneesheren Verbond (1922) was de beroepsvereniging van de Vlaams geneesheren. Het ijverde voor de vernederlandsing van de geneeskunde in Vlaanderen. Later werd geijverd voor ... Lees meer . Hij ijverde voor de oprichting van een Academisch Ziekenhuis te Gent. In 1937 stichtte hij mee Vlaamsche Kinderzegen. De rode draad in deze engagementen was de oprichting van eigen Vlaamse organisaties. Zodoende droeg hij bij tot de verspreiding van een Vlaams bewustzijn.

Vernederlandsing van het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs

Op politiek-cultureel gebied speelde Daels een uiterst belangrijke rol. In 1920 werd hij ondervoorzitter en in 1922 voorzitter van de Kommissie ter vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool. In 1930 werd hij voorzitter van de Commissie voor hooger onderwijs in Vlaanderen. Toen hij zich in 1933 kandidaat wilde stellen voor het ambt van rector van de Gentse universiteit ontstond een flamingantische agitatie die tevergeefs de benoeming van Daels eiste (zie Hoger onderwijs in Gent Hoger onderwijs in Gent
Met de vernederlandsing in 1930 als hoogtepunt is de Gentse universiteit een belangrijk strijdpunt geweest in de Vlaamse beweging. Van het Latijn uit 1817 tot het Engels van vandaag: het ... Lees meer ). In 1935 richtte hij samen met Jozef Goossenaerts Goossenaerts, Jozef
Jozef Goossenaerts (1882-1963) was een Vlaams-nationalistische duivel-doet-al, die gedurende meer dan een halve eeuw betrokken was bij uiteenlopende socioculturele, (partij)politieke en i... Lees meer de Vereniging voor Wetenschap Vereniging voor Wetenschap
De Vereniging voor Wetenschap werd in 1935 opgericht met als doel de wetenschapsbeoefening in Vlaanderen te stimuleren. Vanaf 1981 werd de werking beperk tot de wetenschappelijke studie v... Lees meer op. Beiden waren tevens de hoofdverantwoordelijken voor de Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen
De Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen (1887-1942) ijverden in uiteenlopende vakgebieden voor een Nederlandstalige wetenschapsbeoefening in Vlaanderen. Lees meer . Met deze verenigingen voerde Daels actie voor de realisering van zelfstandige wetenschappelijke Academies (zie Wetenschapsbeoefening Wetenschap
Lees meer ). In 1929 werd hij zelf lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. In 1939 werd hij lid van de pas opgerichte Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België. In 1927 trad hij toe tot de door Jef Rombouts Rombouts, Jef
Jef Rombouts (1893-1952) ijverde tijdens de Eerste Wereldoorlog als officier in het Belgische leger voor een verbetering van de situatie van de gewone Vlaamse soldaat. Hij lag mee aan de ... Lees meer opgerichte Vlaamsche Legercommissie, die ijverde voor Vlaamse legerafdelingen (zie Leger Leger
Lees meer ).

Voorzitter van het IJzerbedevaartcomité

Daels had inmiddels nationale bekendheid verworven als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité. Hij sprak reeds op de Joe English-hulde te Steenkerke, die in feite de eerste bedevaart was (zie IJzerbedevaarten IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer ). Sindsdien weerklonk zijn stem ieder jaar over de IJzervlakte als ‘het geweten van Vlaanderen’ en richtte hij zich uit naam van de Vlaamse gesneuvelden tot de regeerders, de verantwoordelijken en het volk om rechtsherstel, plichtsbesef en Vlaams bewustzijn te vragen. Hij bepleitte amnestie voor de activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer (zie Amnestie na de Eerste Wereldoorlog Amnestie na de Eerste Wereldoorlog
Na de Eerste Wereldoorlog ontstond als reactie op de bestraffing van de activistische collaboratie een Vlaamsgezinde amnestiebeweging, waarin Vlaams-nationalisten sterk vertegenwoordigd w... Lees meer ). Hij beweerde buiten en boven de politieke partijen te willen blijven. Aanvankelijk voer hij een koers tussen het gematigde flamingantisme en het radicale Vlaams- nationalisme. Op het einde van de jaren 1920 weigerde hij nog uitgesproken anti-belgicistische sprekers (met name August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , Pieter Geyl Geyl, Pieter
Pieter Geyl (1887–1966) was een Nederlandse historicus met uitgesproken Groot-Nederlandse opvattingen, die een belangrijke rol speelde in het Vlaams-nationalisme tijdens het interbellum.... Lees meer en Frederik C. Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer ). Hij probeerde het pluralistische karakter van de bedevaarten te bewaren, terwijl hij ook het pacifisme Pacifisme
Lees meer hoog in het vaandel droeg. In 1932 werd hij ondervoorzitter van de Vereniging van Gentsche Hoogleraars voor Ontwapening en Bevordering van het Internationaal Rechtsbeginsel. In 1933 deed hij een vergeefse poging om Albert Einstein op de bedevaart te laten spreken. In 1937 nam hij namens het Verbond der Vlaamse Oud-strijders Verbond VOS
Het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS), opgericht in 1919, was een flamingantische vereniging voor oud-strijders van de Eerste Wereldoorlog, die in de loop van het interbellum tot ee... Lees meer (VOS) deel aan de Rassemblement International Contre la Guerre et le Militarisme en pleitte er voor een landsverdediging met niet-militaire middelen. In 1938 was hij een voorstander van een wettelijk erkend statuut voor dienstweigeraars (zie Dienstweigering Dienstweigering
Van het eind van de jaren 1920 tot het midden van de jaren 1930 weigerden een aantal Vlaamse jongeren hun militaire dienstplicht te vervullen uit protest tegen de taalverhoudingen in Belg... Lees meer ). In de loop van de jaren 1930 evolueerde Daels op politiek vlak niettemin in radicale zin, mede onder invloed van het succes van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), waarin hij ten slotte actief zou worden.

Partijpolitiek

Daels zette al vroeg zijn eerste partijpolitieke stappen. In 1925 stichtte hij samen met Goossenaerts in Gent de Katholieke Christelijke Volkspartij voor Vlaanderen Katholieke Christelijke Volkspartij voor Vlaanderen
De Katholieke Christelijke Volkspartij voor Vlaanderen (1924-1926) was een Gentse Vlaams-nationalistische partij onder impuls en op initiatief van Frans Daels en Jozef Goossenaerts. Hoewe... Lees meer tegen de vrijzinnige Vlaams-nationalist Boudewijn Maes Maes, Boudewijn
De vrijzinnige en sterk anti-Belgische Gentenaar Boudewijn Maes (1873-1946) was van 1919 tot 1921 Kamerlid namens de Frontpartij. Lees meer . De lijst behaalde 3,4%. De militanten werden de ‘daelsisten’ genoemd. Bij de verkiezingen van 1936 werd hij gepolst als lijsttrekker van een VNV- Het Vlaamsche Front Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer -kartel in Antwerpen. Daels verklaarde na de consultatie van enkele leden van het IJzerbedevaartcomité de kandidatuur niet te kunnen aanvaarden. Na de verkiezingen trad hij wel toe tot het leidend comité van de Vlaamsche Concentratie Vlaamsche Concentratie
Vlaamsche Concentratie (1935-±1940) was de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen. Lees meer , dat poogde een Vlaamsgezind rechts front tot stand te brengen. Daels trad ook toe tot het beschermcomité van het blad Nieuw Vlaanderen (1934-1944) Nieuw Vlaanderen (1934-1944)
Nieuw Vlaanderen (1934-1944) had als uitgangspunt de eentaligheid van Vlaanderen. Door zijn federalistische stellingname midden jaren 1930 was het blad radicaler dan de katholieke partij ... Lees meer .

Tijdens de bezetting achtte Daels de tijd rijp om volop in het partijpolitieke leven te stappen (zie Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer ). Hij ontpopte zich als een voorstander van Groot-Nederland Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer . In augustus 1940 ondertekende hij de oproep tot de Volksbeweging van het VNV (zie Collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer ). Op 23 oktober 1940 trad hij toe tot een verruimde Raad van Leiding van het VNV. Zijn toetreding betekende een belangrijke propagandistische troef. Voor Daels was het een weg om invloed uit te oefenen. Zijn rol als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité werd noodgedwongen beperkt, doordat de bezetter de bedevaarten slechts in een besloten kring toeliet.

Criticus in de VNV-leiding

Daels wierp zich in de VNV-leiding op als een beslist tegenstander van politieke samenwerking met de SS. Toen in de zomer van 1941 het Vlaamsch Legioen Vlaamsch Legioen
Het Vlaamsch Legioen (1941-1943) was een Vlaamse eenheid aan het oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Waffen-SS. Lees meer werd opgericht (zie Oostfronters Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer ), verklaarde Daels de leiding te zullen opnemen van het veldhospitaal. Toen bleek dat het Vlaamsch Legioen in het kader van de Waffen-SS optrad, kwam hij terug op zijn engagement. Daels’ houding leidde tot verwarring bij sommige vrijwilligers, terwijl zijn initiële engagement buiten de collaboratie felle kritiek oogstte. In clandestiene pamfletten werd hem verweten zijn pacifistische Pacifisme
Lees meer ideaal te hebben verraden door soldaten voor het oostfront te ronselen. Hij draaide mee in de propagandamolen. Ook op IJzerbedevaarten werd tot 1943 de lof van de Vlaamse oostfronter gezongen.

In de Raad van Leiding van het VNV bepleitte Daels een offensieve houding tegen de bezetter. Het VNV moest zijn samenwerking afhankelijk stellen van de eis tot politieke erkenning van de partij en haar Groot-Nederlandse doelstellingen, alsook de uitschakeling van de SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer . Op 30 augustus 1941 legde hij daarover een rapport neer dat tot felle discussies leidde in de Raad van Leiding. Toen de VNV-leiding niet op zijn voorstellen inging, liet Daels in september 1941 weten de vergaderingen niet meer te zullen bijwonen. Eind 1942, kort nadat Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer aantrad als VNV-leider, nam Daels ontslag uit de Raad van Leiding. Het ontslag werd op vraag van Elias voorlopig niet bekendgemaakt. Onder de indruk van een open brief van pater Jules Callewaert Callewaert, Jules
Dominicaan Jules Laurentius Callewaert (1886-1964) verwierf bekendheid als flamingantisch predikant. Zijn sympathie voor het VNV deed hem aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de colla... Lees meer van 3 april 1943 aan de VNV-leiding maakte Daels zijn ontslag toch publiek door een brief die spoedig in vele exemplaren circuleerde en mee de nationalistische ontevredenheid in de VNV-rangen voedde. Op 6 mei 1943 vond in Daels' woning een bijeenkomst plaats met Elias waarop ook nog de geestelijken Alfons (Modest) van Assche Van Assche, Alfons
Alfons van Assche (1891-1945) was als dom Modest abt van de Sint-Pietersabdij van Steenbrugge. Hij was tijdens het interbellum geestelijk leider van de Katholieke Jongeren Vredesactie. Hi... Lees meer en Jozef van Opdenbosch Van Opdenbosch, Jozef
Jozef van Opdenbosch (1892-1944) was jezuïet, theoloog en geestelijke leider van de katholieke Vlaamse studentenbeweging. Hij was ook theoreticus van het Groot-Nederlandisme. Lees meer aanwezig waren. Ze probeerden tevergeefs Elias te overtuigen de collaboratie stop te zetten. Op 18 mei 1943 schreef Daels een open brief aan de Duitse overheid waarin hij de erkenning van de ‘Nederlandsche zelfstandigheid’ eiste. Op 4 december 1943 nam Daels ontslag als gewoon VNV-lid. Hij was inmiddels een boegbeeld geworden van het zogeheten Dietse verzet aan de rand van het VNV. Nederland Eén! Nederland Eén!
Nederland Eén! was een geheime organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog binnen het collaborerende Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) de Dietse gedachte verdedigde. Lees meer verspreidde zijn protestbrieven clandestien.

Nationaalsocialisme en rassenkunde

Daels' oppositie sproot hoofdzakelijk voort uit zijn Vlaams-nationalistische en katholieke overtuiging. Hij distantieerde zich niet van de nationaalsocialistische doctrine als zodanig en sprak zich ook niet uit tegen het antisemitisme Antisemitisme
Lees meer Wel bood hij in 1942 hulp aan enkele vervolgde Joden. Samen met oogarts Reimond Speleers Speleers, Reimond
Lees meer organiseerde hij studiereizen naar Duitsland voor de faculteit geneeskunde, terwijl ook Duitse gastsprekers werden uitgenodigd. In 1942 bezoeken enkele bekende professoren in rassenkunde en eugenetica Gent. In 1943 was SS-Reichsgesundheitsführer Leonardo Conti te gast en bezocht Daels met hem onder meer de IJzertoren.

Repressie en rehabilitatie

Bij de bevrijding dook Daels onder en kwam na drie jaar vluchten in Zwitserland terecht waar hij zich eerst te Zürich en vanaf 1950 te Genève vestigde. In 1946 werd hij door de krijgsraad in Gent bij verstek tot de doodstraf veroordeeld (zie Repressie na de Tweede Wereldoorlog Repressie na de Tweede Wereldoorlog
De repressie na de Tweede Wereldoorlog omvat alle maatregelen en acties tegen personen die na de oorlog verantwoordelijk werden gehouden voor samenwerking met de nationaalsocialistische b... Lees meer ). De straf werd later omgezet tot 15 jaar opsluiting. Op 26 februari 1959 keerde hij naar België terug. Mede door bemiddeling van eerste minister Gaston Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer moest hij niet in de cel. Hij vestigde zich in Bonheiden en bleef er actief als arts. Hij werd in 1968 erevoorzitter van het IJzerbedevaartcomité. Maar politiek speelde hij geen rol meer. Op 23 februari 1983 organiseerde de Vereniging voor Wetenschap een grote Frans Daelshulde.

Tot op hoge leeftijd en tijdens zijn verblijf in Zwitserland hield hij zich bezig met onderzoek in verband met kanker. Reeds voor de oorlog genoot hij als wetenschapsman buiten de landsgrenzen erkenning. In 1930 werd hij onderscheiden door de Franse Académie de Médecine. In 1935 werd hij doctor honoris causa van de universiteit van Keulen. In 1959 ontving hij de titel Lauréat de l'Academie de Médecine in Frankrijk. Op zijn negentigste verjaardag ontving hij de dr. Albert Schweitzerprijs van de J.W. von Goethe-stichting in Basel.

Daels overleed twee weken voor zijn 93ste verjaardag. Hij werd begraven op het erepark van het Schoonselhof Schoonselhof
Het Schoonselhof is een begraafplaats in de stad Antwerpen. Als laatste rustplaats van tal van culturele en politieke boegbeelden van de Vlaamse beweging speelt de begraafplaats een bijzo... Lees meer . In 1976 werd zijn grafmonument in de vorm van een heldenhuldezerk onthuld.