Frontdichters

De term ‘frontdichters’ slaat in de regel op dichters die als soldaat aan het IJzerfront aan poëzie deden. Een dichter als Marcel Breyne Breyne, Marcel
Lees meer die in augustus 1914 bij Namen gevangen werd genomen en de oorlog in Duitse krijgsgevangenschap doorbracht, is strikt genomen dus geen frontdichter. Dat geldt uiteraard ook voor Paul van Ostaijen Van Ostaijen, Paul
Paul van Ostaijen (1896-1928) was een schrijver die met zijn poëzie, proza en kritische werk grote invloed heeft uitgeoefend op de Nederlandstalige literatuur. Zijn zoektocht naar een nie... Lees meer , die als burger in het bezette land of Duitse ballingschap zijn oorlogsgedichten schreef, of voor dichters als René de Clercq De Clercq, René
Lees meer en Karel van den Oever Van den Oever, Karel
Karel Van den Oever (1879-1926) was de bezieler van het tijdschrift Vlaamsche Arbeid. Hij toonde zich in zijn literair proza een katholieke en strijdende flamingant. Lees meer die de oorlog grotendeels in Nederland doorbrachten.

Naast een lange lijst onbekend gebleven soldaten die al dan niet onder pseudoniem gelegenheidsgedichten schreven voor frontblaadjes Frontblaadjes
Frontblaadjes waren krantjes die tijdens de Eerste Wereldoorlog onder de soldaten werden verdeeld, met als doel hun moraal op te krikken. Lees meer of Belgische en Nederlandse kranten en tijdschriften, waren er ook enkele bekende Vlaamse schrijvers actief aan het IJzerfront en auteurs die later naam zouden maken. Franz de Backer De Backer, Franz
Franz de Backer (1891-1961) was een Vlaamsgezinde filoloog, anglist en auteur. Hij schreef vooral over zijn herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog. Lees meer , Daan Boens Boens, Daan
Daan Boens (1893-1977) was kunstenaar, dichter en journalist. Als socialistisch politicus ijverde hij voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Lees meer , August van Cauwelaert Van Cauwelaert, August
De Vlaamsgezinde katholiek August van Cauwelaert (1885-1945), die professioneel aan de slag was als advocaat en rechter, was ook literair actief als dichter en essayist. Hij was betrokken... Lees meer , Fritz Francken Francken, Fritz
Fritz Francken (1893-1969) was een Antwerps dichter en prozaschrijver. Hij was, samen met Daan Boens en August van Cauwelaert, een van de spilfiguren van de generatie frontdichters uit de... Lees meer , Filip de Pillecyn De Pillecyn, Filip
Filip De Pillecyn (1891-1962) was schrijver en journalist. Hij was actief in de Frontbeweging, werkte voor De Standaard en De Tijd en stichtte het satirisch weekblad Pallieter. Tijdens de... Lees meer , Jozef Simons Simons, Jozef
Jozef Simons (1888-1948) was een Kempische schrijver, die vooral bekendheid vergaarde met zijn oorlogsroman Eer Vlaanderen vergaat (1927). Lees meer , Hilarion Thans Thans, Hilarion
Hilarion Thans (1884-1963) was een minderbroeder, priester en auteur. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij verpleger en aalmoezenier en in het interbellum was hij leraar te Rekem. ... Lees meer en Dirk Vansina Vansina, Dirk
Dirk Vansina (1894-1967) was een schrijver en schilder. Hij was betrokken bij meerdere tijdschriften, Het Vlaamsche Volkstooneel en de kunstenaarbeweging De Pelgrim. Hij schreef veel en b... Lees meer zijn allicht de belangrijkste.

De term ‘frontdichter’ suggereert misschien een automatische verwantschap met de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer . Die was er echter slechts in beperkte mate. Zowel bloemlezingen als Oorlogspoëzie (samengesteld door Jan Bernaerts Bernaerts, Jan
Jan P. Bernaerts (1879-1956) was een Vlaamsgezinde priester, actief in de katholieke Vlaamse studentenbeweging en de toneelliefhebbersbeweging. Hij was aalmoezenier aan het front tijdens ... Lees meer en Hendrik Heyman Heyman, Hendrik
Hendrik Heyman (1879-1958) engageerde zich in de christelijke vakbeweging en in de katholieke partij. Hij was onder meer de voorzitter van het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV) en va... Lees meer , 1916) en Vlaamsche oorlogsliteratuur (door Oscar van Hauwaert Van Hauwaert, Oscar
Lees meer , 1924) als Liederen van droom en daad van Van Cauwelaert (1918) of Van glorie en lijden van Boens (1917) verschenen in een expliciet Belgisch kader. De bundel van Boens heeft zelfs de Belgische driekleur als omranding van het omslag. De verering van koning Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer en koningin Elizabeth hoorden net zo sterk bij het genre als het bezingen van het droeve lot van de gemartelde steden in het geslachtofferde België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer .

In zijn ‘ Frontlied Frontlied
Het Frontlied werd in mei 1918 geschreven en gecomponeerd door Jozef Simons en in juni in opdracht van de Frontbeweging gedrukt en aan het front clandestien verspreid. Lees meer ’ (mei 1918) formuleerde Jozef Simons Simons, Jozef
Jozef Simons (1888-1948) was een Kempische schrijver, die vooral bekendheid vergaarde met zijn oorlogsroman Eer Vlaanderen vergaat (1927). Lees meer daarentegen de bekende Fronterseisen ‘zelfbestuur en Vlaamsche regimenten’; in zijn frontgedichten schetste hij het in Vlaams-nationalistische kringen spreekwoordelijk geworden traject van trouw aan België (‘Dat België’s zaak rechtvaardig is en schoon’) naar een gevoel verraden te zijn (‘De koord om den hals van het wankele Vlaandren’, ‘Schavot en schande dreigt, gevang en broodroof samen / Hèm die zijn Vlaandren hoog in ’t koene harte droeg’). Onder de titel Onder den hiel (1920) werden ze in één band uitgegeven met de frontgedichten van Filip de Pillecyn De Pillecyn, Filip
Filip De Pillecyn (1891-1962) was schrijver en journalist. Hij was actief in de Frontbeweging, werkte voor De Standaard en De Tijd en stichtte het satirisch weekblad Pallieter. Tijdens de... Lees meer , coauteur van het pamflet Vlaanderens dageraad aan den IJzer, die in zijn verzen Albert wereldvreemdheid verweet: terwijl de vorst met zijn paard door de duinen reed lag ‘Vlaandren op Cézembre Cézembre
Cézembre was tijdens de Eerste Wereldoorlog een strafkamp van het Belgische leger. Het verwierf een mythische status nadat de Belgische legerleiding de aalmoezenier Paul Vandermeulen erhe... Lees meer […] gebannen’ en ervoer de dichter het lot van de Vlaming als ‘dieper dan de kleinste knecht’. De verbolgenheid van de zogenaamde houthakkers Houthakkers van de Orne
‘Houthakkers’ is een bijnaam die verwijst naar tien frontsoldaten die omwille van hun Vlaamsgezindheid van het front verwijderd werden. De legerleiding stuurde hen naar het houthakkerspel... Lees meer spreekt het sterkst uit de verzen van een van hen, Ward Hermans Hermans, Ward
Ward Hermans (1897-1992) was een Vlaams-nationalistische schrijver, journalist en politicus, die in de loop van het interbellum radicaliseerde in nationaalsocialistische zin. Tijdens de T... Lees meer . In zijn bundel Naar de daad (1919) geldt die titel naargelang het perspectief als een belofte of een dreigement: de ‘ééne, ware Daad’ waartoe in het openingsgedicht wordt opgeroepen betreft elk offer dat het Vlaamse zelfbestuur naderbij kan brengen. In deze verzen geldt niet langer Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer als vijand, maar zijn geboorteland dat hem had verraden en dwong ‘tot – de daad!’ Het ‘Recht’ op terugvechten dat België in 1914 had, zou nu dan enkel nog ‘Vlaanderenland’ toekomen, tégen België.

Anders dan de Britse War Poets zijn de Vlaamse Frontdichters nooit doorgedrongen tot het collectieve geheugen. Al kort na de oorlog stelde De Pillecyn in Vlaamsche Arbeid Vlaamsche Arbeid
Vlaamsche Arbeid was een katholiek en Vlaamsgezind literair tijdschrift dat in Antwerpen verscheen van 1905 tot 1914 en van 1919 tot 1930. Het was het geesteskind van Karel van den Oever ... Lees meer dat Vlaanderen geen oorlogsliteratuur had en het die eigenlijk ook onmogelijk kon hebben. Er was uiteraard wel veel geproduceerd, maar op een paar verzen van Boens na ‘heeft geen ons die groote gelegenheidsgedichten van den tijd gegeven, waaraan de tijd in werkelijkheid blijvend verbonden ligt.’ Geestelijke armoede was de verklaring, aldus De Pillecyn, in een betoog dat bijna woordelijk aansloot bij het vooroorlogse Arm Vlaanderen Arm Vlaanderen
Arm Vlaanderen is de titel van verschillende publicaties die een rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de Vlaamse beweging: een roman van Reimond Stijns en Isidoor Teirlinck uit 188... Lees meer -motief: ‘Het gaat hier om een hoofdstuk uit de geschiedenis van onze noodlottige onvruchtbaarheid, van onze onvermijdelijke armoede.’ De schuldige was snel gevonden: ‘Welk een aanslag op het scheppingsvermogen van ons geslacht werd niet gepleegd door het Belgisch stelsel dat in het leger zijn meest brutale en meest logische uiting heeft gevonden?’

Bij ontstentenis van bekende eigen dichters werden dan maar enkele Engelstalige gedichten min of meer in de Vlaamse cultuur ingelijfd. ‘In Flanders Fields’ van de Canadese legerarts John McCrae werd niet alleen door gerenommeerde dichters als Bert Decorte, Anton van Wilderode Coupé, Cyriel
Cyriel Coupé (1918-1998), beter bekend onder zijn pseudoniem Anton van Wilderode, was priester, auteur, dichter en classicus. Lees meer , Hugo Claus Claus, Hugo
Lees meer , Paul Claes en Tom Lanoye Lanoye, Tom
Tom Lanoye (1958) is sinds de jaren 1980 een van de meest spraakmakende en bestverkopende schrijvers van het land, actief in alle literaire genres en via een niet aflatende stroom columns... Lees meer vertaald of bewerkt, het leende ook zijn naam aan het Ieperse oorlogsmuseum. Om het gat te vullen dat hij in de Vlaamse Grote Oorlogherinnering meende aan te treffen, maakte Lanoye van het bewerken en zo opnieuw onder de aandacht brengen van WOI-gedichten een project, uitmondend in de opgemerkte bundels Niemandsland (2002) en Overkant (2004), in 2014 ook in één band verschenen. ‘Ineens heeft Vlaanderen de oorlogspoëzie die er in feite niet is,’ schreef een Nederlandse krant. Hoewel die poëzie er dus wel degelijk was en vooral Boens via bloemlezingen, heruitgaven en academische publicaties de afgelopen decennia herontdekt is als Frontdichter, is het allicht niet helemaal onwaar dat de bekendste Nederlandstalige frontgedichten van de hand van Lanoye zijn.