Van Puyvelde, Leo

Leo van Puyvelde was de zoon van een beenhouwer, die zelf afkomstig was uit een Wase familie van landbouwers. Hij doorliep de klassieke humaniora in het Klein Seminarie Klein Seminarie van Sint-Niklaas
Het Klein Seminarie van Sint-Niklaas, gesticht in 1808 en sinds de fusie met het Sint-Jozefinstituut in 1950 herdoopt tot Sint-Jozef-Klein-Seminarie, had lange tijd de reputatie een broei... Lees meer van zijn geboortestad Sint-Niklaas en zette zijn studies verder aan de Leuvense universiteit, waar hij in 1905 het einddiploma Germaanse filologie behaalde met een verhandeling over Albrecht Rodenbach Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer .

Tijdens de daaropvolgende jaren publiceerde hij meermaals over de jonggestorven Vlaamsgezinde studentenleider, bracht hij in 1908 een biografie over hem uit (Albrecht Rodenbach. Zijn leven en zijn werk) en bezorgde hij in 1909 - ter gelegenheid van de onthulling van Juul Lagae Lagae, Juul
Jules Lagae (1862-1931) was een West-Vlaamse beeldhouwer die bustes en standbeelden ontwierp voor verschillende bekende figuren uit de Vlaamse beweging en zelf ijverde voor Nederlandstal... Lees meer standbeeld van Rodenbach in Roeselare - een integrale editie van diens poëzie. In de inleiding bij laatstgenoemde publicatie sloot hij zich uitdrukkelijk aan bij Rodenbachs cultuurflamingantische interpretatie van de Vlaamse beweging: ‘In de eerste plaats moest bij de vervallen Vamingen het volksgeweten, de levensflinkheid, het gevoel voor eigenwaarde opgewekt worden. (…) Dan kon er aan gedacht worden de vermogens van het Vlaamsche volk in werking te stellen, en de Vlamingen op te leiden naar een hoogere cultuur, in overeenstemming met hun eigen geaardheid’. In 1911 werd Van Puyvelde als briefwisselend lid opgenomen in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer en in 1919 promoveerde hij tot gewoon lid.

Academicus en kunstkenner

Van Puyvelde was achtereenvolgens leraar aan de athenea van Brugge en Gent. In 1912 werd hij aangesteld tot docent kunstgeschiedenis aan de Gentse universiteit. Van 1920 tot 1926 was hij er gewoon hoogleraar en directeur-diensthoofd van het Hoger Instituut voor Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde. In januari 1927 werd Van Puyvelde benoemd tot hoofdconservator van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel en tot gewoon hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Luikse universiteit, functies die hij respectievelijk uitoefende tot 1948 en 1952. Hij doceerde ook een tijdlang aan de Franstalige Gentse Ecole des Hautes Etudes Ecole des Hautes Etudes
De Ecole des Hautes Etudes werd in 1923 door de francofone elite gesticht als reactie tegen de vernederlandsing van de Gentse rijksuniversiteit. Lees meer , die werd opgericht na de integrale vernederlandsing van de Gentse universiteit in 1930.

Ondertussen had de opvolging van de in 1920 overleden Paul Fredericq Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden  omschreven. Als rector van de Gentse univer... Lees meer als hoogleraar (literatuur)geschiedenis aan de Gentse universiteit geleid tot enerzijds een bitse concurrentiestrijd tussen Van Puyvelde en August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer en anderzijds tot de aanstelling van de dichter Karel van de Woestijne Van de Woestijne, Karel
Karel van de Woestijne (1878-1929) was een Gentse dichter, prozaïst, criticus en journalist. Hij engageerde zich als gematigd flamingant binnen de Vlaamse beweging en was tijdens de Eerst... Lees meer als professor Nederlandse literatuur. De blijvende rivaliteit tussen Van Puyvelde en Vermeylen, die in 1924 alsnog werd aangesteld in Gent, heeft vermoedelijk mee bijgedragen tot het vertrek van Van Puyvelde uit Gent in 1927. Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer verbleef Van Puyvelde, die intussen een internationale renommee en een uitgebreid (wetenschappelijk) netwerk had opgebouwd, in Groot-Brittannië, waar hij onder meer kunsthistorisch onderzoek verrichtte over de koninklijke collectie tekeningen in Windsor Castle (Londen). In 1944 werd hij tijdelijk aangesteld tot directeur-generaal voor Schone Kunsten en onder meer belast met de coördinatie van de opsporing van door de Duitse bezetter geroofde Belgische kunst.

Van Puyvelde genoot vooral bekendheid voor zijn talloze studies - zowel in het Frans, het Nederlands als in andere Europese talen - over Vlaamse artistieke coryfeeën zoals Jan en Hubert van Eyck, Pieter Paul Rubens, Jacob Jordaens, Antoon van Dyck en Pieter Brueghel de Oude. Hij publiceerde daarnaast ook over 20ste-eeuwse Vlaamse beeldende kunstenaars zoals Valerius de Saedeleer, Gustave de Smet (die hem portretteerde), James Ensor, George Minne en Frits van den Berghe Van den Berghe, Frits
Lees meer en over museumkunde en algemene kunst- en cultuurgeschiedenis (zie Beeldende kunst Beeldende kunst
De beeldende kunsten en de Vlaamse beweging onderhielden van 1830 tot vandaag een complexe en gelaagde relatie, die pendelde tussen gematigde sympathie, radicaal engagement en kritische a... Lees meer ).

Cultuurflamingantisme: voor Nederlandstalig onderwijs

Van Puyveldes rol in de Vlaamse beweging situeert zich nagenoeg uitsluitend vóór en tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer . Als student in Leuven richtte hij in 1903 samen met onder anderen Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer (AKVS) op, dat de traditie van Rodenbach wilde voortzetten. Op de eerste landdag, in 1903 in zijn geboortestad Sint-Niklaas, werd Van Puyvelde aangesteld tot voorzitter en in 1904 trad hij toe tot de redactie van het katholieke studententijdschrift Jong Dietschland Jong Dietschland (1898-1914)
Jong Dietschland (1898-1914) was een driemaandelijks studententijdschrift voor kunst en letteren, uitgegeven op initiatief van Lodewijk Dosfel. Het tijdschrift profileerde zich als kathol... Lees meer (1898-1914).

In het kader van de strijd voor de vernederlandsing van het katholiek middelbaar onderwijs Middelbaar onderwijs
De geschiedenis van het middelbaar onderwijs is nauw verweven met die van de Vlaamse beweging. Tot diep in de 20ste eeuw bleef de middelbare school een grotendeels Franstalig bastion van ... Lees meer publiceerde Van Puyvelde als universiteitsstudent in 1904 een lijst van Noord-Nederlandse schoolboeken die in de Vlaamse katholieke scholen konden worden gebruikt. Op 21 februari 1905, tijdens zijn laatste studiejaar aan de Leuvense universiteit, bepleitte hij met een delegatie katholieke Vlaamsgezinden in het parlement verdere wetgevende initiatieven inzake de vernederlandsing van het onderwijs en datzelfde jaar overhandigde hij met een aantal medestanders aan de Leuvense rector een verzoekschrift om studenten die erom vroegen, mits de betreffende hoogleraar het goedkeurde, examens in het Nederlands te laten afleggen (zie Hoger onderwijs in Leuven Hoger onderwijs in Leuven
De Franstalige Katholieke Universiteit Leuven werd vanaf 1910 geleidelijk vernederlandst. De strijd voor ‘Leuven Vlaams’ leidde in 1968 tot een splitsing, het ontstaan van twee autonome L... Lees meer ). In 1909 speelde Van Puyvelde een leidinggevende rol in de flamingantische agitatie op het katholiek congres van België, die ertoe toe leidde dat het episcopaat zijn verzet opgaf tegen een taalwet op het middelbaar onderwijs Middelbaar onderwijs
De geschiedenis van het middelbaar onderwijs is nauw verweven met die van de Vlaamse beweging. Tot diep in de 20ste eeuw bleef de middelbare school een grotendeels Franstalig bastion van ... Lees meer die ook van toepassing zou zijn op katholieke instellingen en die uiteindelijk vorm kreeg in de wet Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer - Segers Segers, Paul
Paul Segers (1870-1946) was een katholiek politicus, die zijn betekenis voor de Vlaamse beweging vooral ontleende aan de wet-Segers-Franck op het taalgebruik in het vrij middelbaar onderw... Lees meer van 1910. In 1912 pleitte hij op het congres van het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer in Antwerpen voor de (geleidelijke) vernederlandsing van het middelbaar onderwijs voor meisjes.

Als overtuigde cultuurflamingant geloofde Van Puyvelde dat ‘de volkskracht der Vlamingen zich zou kunnen ontplooien in al haar verscheidenheid en eigenaardigheid’ door intellectuele ontwikkeling en volksopvoeding en dat inspirerende en hoogstaande persoonlijkheden meer konden betekenen ‘voor de hogere cultuur van ons volk dan een heel stel verminkte Vlaamsche wetten, waarvoor wij ons afjakkeren’. Vanuit die overtuiging was Van Puyvelde in 1908 medestichter en eerste voorzitter van de Algemeene Katholieke Vlaamsche Hogeschooluitbreiding Algemeene Katholieke Vlaamsche Hogeschooluitbreiding
Lees meer (KVHU), de koepelorganisatie die een groep lokale en regionale vormingsinitiatieven coördineerde.

De Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer verbleef Van Puyvelde met zijn vrouw en vijf kinderen in Nederland, waar hij werkzaam was bij het Office belge, een informatiebureau van de Belgische regering in Den Haag, meewerkte aan de Nieuwe Rotterdamsche Courant en ook in tal van andere publicaties zijn opinies formuleerde over België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer , de oorlog en de Vlaamse beweging.

Al op 7 november 1914 stelde Van Puyvelde in het Amsterdamse tijdschrift Van Onzen Tijd een opleving van Belgische eenheid en patriottisme vast: ‘De Belgische ziel, zozeer in eigen land besproken en genegeerd, is nu geboren’. In het 11 juli-nummer 1915 van De Vlaamsche Stem De Vlaamsche Stem (1915-1916)
De Vlaamsche Stem (1915-1916) was een Vlaamsgezind dagblad dat in Nederland verscheen en na een tijd in Duitse handen overging. De koerswijziging die het dagblad als gevolg daarvan onderg... Lees meer formuleerde hij het nog explicieter: ‘De Duitse aanval heeft nu voor goed het Belgische vaderland gevestigd’. Bij het conflict en uiteindelijk de breuk in de redactie van dat blad voor Vlaamse vluchtelingen in Nederland ondertekende hij op 21 juli daaropvolgend het manifest van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer om tijdens de Eerste Wereldoorlog geen afbreuk te doen aan de staatkundige eenheid van België.

Ondertussen ontwikkelde zich in het door de Duitsers bezette België het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer , dat Van Puyvelde in de loop van de oorlog verschillende bijdragen in onder andere De Gids en de Nieuwe Rotterdamsche Courant veroordeelde: ‘Uit het bezette België kunnen wij, daarbuiten, slechts de stem vernemen van hen, wier gezegden de Duitschers kunnen uitbuiten ten voordele van hun politiek demoralisatiesysteem: de verzwakking van België door het stoken van tweedracht’.

Al snel moesten ook Van Cauwelaert en zijn medestanders het ontgelden, omdat ze zich volgens Van Puyvelde als ‘actieve passieven’ onvoldoende distantieerden van de activisten. Tussen beiden ontwikkelde zich een felle polemiek en machtsstrijd. Van Puyvelde stelde ook dat Franstaligen recht hadden op een plaats in het naoorlogse Vlaanderen en dat in België geen twee volkeren leefden, maar - zoals bijvoorbeeld in Zwitserland - alleen taalgroepen. Hij zette zich bovendien fel af tegen de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer en verkondigde dat Vlamingen Nederlandstalige Belgen waren, niets minder en niets meer.

In november 1918 evalueerde Van Puyvelde de activistische collaboratie als een toonbeeld van politiek amateurisme en kortzichtigheid en als een strategische blunder, die mede was ingegeven door een fixatie op taal in plaats van op cultuur en door een onvoldragen intellectuele ontwikkeling van de Vlaamse beweging. Voor de toekomst van het flamingantisme in België voorspelde hij, zoals zou blijken terecht, het volgende: ‘Nu alle rechtstreekse samenwerking met de Duitschers verdwijnen zal, kan de zuiver activistische geest gemakkelijker onbelemmerd ontwikkelen: de geest van onverzoenlijken tegenstand tegen het Belgisch regiem, het trachten naar de grootst mogelijke zelfstandigheid van het “volk” en het “land” van Vlaanderen. Uit alle verklaringen der activisten blijkt dat zij die geest zullen wakker houden, waar en in welke omstandigheden zij zich ook zullen bevinden’.

Na de oorlog

Na de Eerste Wereldoorlog oorlog bleef Van Puyvelde, zoals voordien, actief in de KVHU en het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , waarvan hij optrad als secretaris voor Oost-Vlaanderen tot hij in de vroege jaren 1920 werd gedwongen ontslag te nemen. Ook uit andere Vlaamsgezinde organisaties en verenigingen, onder meer de Vlaamse Wetenschappelijke Congressen Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen
De Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen (1887-1942) ijverden in uiteenlopende vakgebieden voor een Nederlandstalige wetenschapsbeoefening in Vlaanderen. Lees meer , werd hij toen geweerd omwille van zijn Belgisch-nationalistische Belgisch nationalisme
Lees meer stellingname en zijn aanvallen op het (anti-Belgische) flamingantisme en individuele flaminganten. Hij bleef wel lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer .

Enkele decennia later – rond de honderdste verjaardag van diens geboorte in 1956 – verzorgde Van Puyvelde nog enkele referaten over Rodenbach. In een bijdrage onder de titel ‘Vlaams leven te Leuven in het begin van deze eeuw’ in het tijdschrift Dietsche Warande & Belfort Dietsche Warande en Belfort
Dietsche Warande en Belfort was een Vlaams tijdschrift voor literatuur- en geestesleven. Het ontstond in 1900 door de samensmelting van de tijdschriften Dietsche Warande en Het Belfort.... Lees meer in 1961 blikte hij terug op zijn universiteitsjaren en zijn engagement in de Vlaamsgezinde studentenbeweging. Begin 1963 nam hij als lid van de PEN-Club België samen met voorzitter Richard Declerck Declerck, Richard
Richard Declerck (1899-1986) was een Brugse advocaat die later gouverneur van Antwerpen werd en binnen de socialistische beweging een brede en Vlaams geïnspireerde culturele visie verspre... Lees meer , de toenmalige gouverneur van de provincie Antwerpen, het initiatief om – in overleg met de Vlaamsgezinde socialistische adjunct-minister van Buitenlandse Zaken Hendrik Fayat Fayat, Hendrik
Lees meer – Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer voor te dragen voor de Nobelprijs Literatuur.