Vlaamse Leergangen te Leuven

Oprichting en doelstellingen

'Wij wenschen de nieuwe vereeniging een schitterende toekomst tot heil van de katholieke Vlaamsche zaak, en bevelen haar warm aan in de vrijgevigheid van alle katholieke Vlamingen', schreef De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer kort na de stichting van 'Vlaamse Leergangen te Leuven', op 29 oktober 1924. De stichting had plaatsgevonden in de bovenzaal van de Gilden van Ambachten en Neringen in Leuven, onder leiding van kanunnik Pieter-Jozef Sencie Sencie, Pieter-Jozef
Pieter-Jozef Sencie (1865-1941) was als classicus verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij was actief in de katholieke Vlaamse studentenbeweging en was de stichter en eerste v... Lees meer , die de voorzitter-schatbewaarder werd van de nieuwe vereniging. Een zestigtal aanwezigen woonde de zitting bij en ondertekende de oprichtingsakte, die op 15 november 1924 gepubliceerd werd in het Staatsblad. Emiel van Dievoet Van Dievoet, Emiel
Lees meer werd de eerste secretaris van Vlaamse Leergangen. De andere leden van het bestuur waren Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , Joris Helleputte Helleputte, Joris
Joris Helleputte (1852-1925) heeft bijna een halve eeuw lang gewogen op de Belgische samenleving: als neogotisch architect, als gangmaker van sociale organisaties, inzonderheid de Belgisc... Lees meer , Aloïs van de Vijvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer , Prosper Poullet Poullet, Prosper
Hoewel hij afkomstig was uit een Franstalig aristocratisch milieu, realiseerde de katholieke burggraaf Prosper Poullet (1886-1937) mee de eentaligheid van Vlaanderen en leidde hij de eers... Lees meer , Prosper Thuysbaert Thuysbaert, Prosper
Jonkheer Prosper Paul Thuysbaert (1889 - 1965) was notaris in en burgemeester van zijn geboortestad Lokeren en hoogleraar aan de Leuvense universiteit. Wat de Vlaamse kwestie betreft spee... Lees meer en de in Nederland geboren fysioloog Adriaan Noyons.

De stichting was voorbereid door een toespraak van Sencie op het congres van de Katholieke Vlaamse Landsbond Katholieke Vlaamse Landsbond (1919-1964)
De Katholieke Vlaamsche Landsbond (1919-1955) was de federatie van de Katholieke Vlaamsche Arrondissementsbonden, die als drukkingsgroep streed voor de vernederlandsing van Vlaanderen met... Lees meer op 21 mei 1919 over het vraagstuk van katholiek Nederlandstalig hoger onderwijs. Artikel 3 van de statuten stelde nu: 'De Vereeniging heeft voor doel: het bevorderen van het Katholiek Hooger Onderwijs door het Nederlandsch aan de Universiteit te Leuven, en elders.’

Om haar doel te bereiken lanceerde de vereniging een massale wervings- en propagandacampagne. Ze kreeg hiervoor de hulp van de Vlaamsgezinde pers en van bevriende organisaties zoals het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , de Volksbank van Leuven en de Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer . Vlaamse Leergangen rekende op niets minder dan de steun van 'alle gezaghebbende katholieken uit het Vlaamsche land’. Via de werking van lokale comités en inschrijvingsgelden haalde de vereniging middelen op die ze ter beschikking stelde van de universiteit om Nederlandstalige vakken in te richten. Vlaamse Leergangen had de steun van het episcopaat verkregen en van rector Paulin Ladeuze Ladeuze, Paulin
Paulin Ladeuze (1887-1940) was een priester, hoogleraar en tussen 1909 en 1940 rector van de Leuvense universiteit. Onder externe druk richtte hij tussen 1911 en 1935 naast Franstalige oo... Lees meer , op de uitdrukkelijke voorwaarde dat het benoemingsbeleid zelf het domein van de universiteit bleef.

Tot 1930 verliep de vernederlandsing traag, met gemiddeld een vijftal vakken per jaar. Het leverde Vlaamse Leergangen kritiek op van de Vlaams-nationalisten en van de Vlaamsgezinde studenten. De vernederlandsing van Rijksuniversiteit Gent in 1930 zorgde echter voor een keerpunt. De door het episcopaat ingerichte Commissie ter vernederlandsing van de universiteit van Leuven, waarin onder meer Sencie en Van Dievoet zetelden, zorgde ervoor dat er jaarlijks tientallen vakken vernederlandsten. In 1943 stelde Willy Peremans Peremans, Willy
Willy Peremans (1907-1986) was een Vlaamse wetenschapper die zich als voorzitter van Vlaamse Leergangen engageerde in de Vlaamse beweging. Als historicus van de klassieke oudheid was hij ... Lees meer , de secretaris van Vlaamse Leergangen die tot 1980 de gangmaker van de vereniging bleef, dat de vernederlandsing principieel voltooid was, ondanks er nog hier en daar eentalige opleidingsonderdelen waren.

Onze Alma Mater en Huis Vlaamse Leergangen

Nadat de hoofddoelstelling bereikt was, verbreedde Vlaamse Leergangen haar werking naar de ondersteuning van de Nederlandstalige universitaire gemeenschap. Ze bleef middelen ter beschikking stellen van de universiteit – vanaf 1946-1947 een miljoen frank per jaar – maar financierde ook rechtstreeks wetenschappelijke initiatieven van studenten en professoren. De vereniging schonk ook vier miljoen frank voor de oprichting van een gebouw voor de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, het Mgr. Sencie-Instituut. Ze beheerde een reeks wetenschappelijke prijzen, waarmee het werk van Nederlandstalige Leuvense onderzoekers bekroond werd en schonk beurzen voor studiereizen en congressen.

Vlaamse Leergangen behartigde ook de gemeenschapszin en spande zich in om ‘Leuven en het Vlaamse land’ te verbinden: de universiteit als de ruggengraat van het katholieke Vlaanderen. Ze richtte hiervoor in 1947 het tijdschrift Onze Alma Mater Onze Alma Mater
Onze Alma Mater was het tijdschrift van Vlaamse Leergangen en was gewijd aan de (Nederlandstalige) Leuvense universiteit. Gesticht in 1947, transformeerde het blad in 2003 tot Karakter. T... Lees meer op en opende in 1962 het Huis Vlaamse Leergangen, een hoofdkwartier van Vlaams universitair leven. Vlaamse Leergangen organiseerde op verplaatsing ‘Leuvenavonden’ om het Nederlandse katholieke onderwijs en onderzoek te promoten, nieuwe studenten aan te trekken en door middel van wetenschapspopularisering de band tussen de universiteit en gemeenschap te versterken. Een van de grootste Leuvenavonden vond op 16 december 1958 plaats in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Tot de sprekers behoorden rector Honoré van Waeyenbergh Van Waeyenbergh, Honoré
Honoré van Waeyenbergh (1891-1971) was vice-rector (1936-1940) en rector (1940-1962) van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij droeg bij aan de vernederlandsing van de universiteit. ... Lees meer , Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer , die lid was van Vlaamse Leergangen, en de senator en voorzitter van de Katholieke Vlaamsche Hogeschooluitbreiding Katholieke Vlaamsche Hogeschooluitbreiding
De Katholieke Vlaamse Hogeschooluitbreiding is een vormings- en nascholingsorganisatie die in 1898 werd opgericht in Antwerpen. Later werden op diverse plaatsen in Vlaanderen afdelingen o... Lees meer Jos Custers Custers, Jos
Lees meer . Tijdens dergelijke avonden en op tal van activiteiten van bevriende katholieke organisaties stelde Vlaamse Leergangen ook de door haar gesubsidieerde film Katholieke Universiteit te Leuven ter beschikking.

De vereniging kon bogen op een aanhang van enkele duizenden leden en bleef fondsen ophalen bij het katholieke middenveld. De opeenvolgende voorzitters in deze periode waren Augustin Mansion Mansion, Augustin
Priester Augustin Mansion (1882-1966) was filosoof, theoloog en hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij was voorzitter van de Vlaamse Leergangen Leuven (1944-1966) en huispr... Lees meer (1944-1968) en Willy Peremans (1968-1980). Actieve bestuursleden waren onder meer Jules Cardyn Cardyn, Jules
Lees meer (afgevaardigd bestuurder vanaf 1941), Gaston Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer (lid sinds 1944 en bestuurslid sinds 1952), Louis Roppe Roppe, Louis
Louis Roppe (1914-1982) speelde als gouverneur van Limburg een sleutelrol in de sociaaleconomische en culturele ontplooiing van de provincie na de Tweede Wereldoorlog. Lees meer (ondervoorzitter vanaf 1963) en Jozuë Vandenbroucke (eveneens ondervoorzitter vanaf 1963).

Leuven Vlaams

Vanaf 1962 belandde Vlaamse Leergangen in de maalstroom van Leuven Vlaams. De vereniging zelf nam standpunten in gedurende deze periode en ook verschillende van haar bestuursleden waren betrokken in het conflict dat zou eindigen in een splitsing van de Leuvense universiteit in een Franstalige en Nederlandstalige instelling. De voorzitter van de Vereniging van Leuvense Professoren, Raymond Derine Derine, Raymond
Raymond Derine (1926-1987) was jurist, hoogleraar, politicus, auteur en polemist. Hij was Antwerps schepen voor de CVP en voorzitter van het Davidsfonds (1970-1972), en zette zich in voor... Lees meer , was bijvoorbeeld ook lid van Vlaamse Leergangen.

Aanvankelijk kantte Vlaamse Leergangen zich tegen de splitsing. Ze was niet overtuigd dat ‘Leuven-Nederlands’ sterk genoeg was om een zelfstandige universiteit te vormen en om de rol van katholiek denkcentrum te vervullen. Onder meer door opiniestukken in Onze Alma Mater pleitte de vereniging voor een tweetalige universiteit in een ééntalig Vlaanderen, al betreurde ze – onder meer bij monde van Vandenbroucke – de soms pijnlijke taaltoestanden die er waren. Maar net als andere actoren radicaliseerde Vlaamse Leergangen in 1965 als gevolg van beweringen van algemeen bestuurder Michel Woitrin, die liet uitschijnen dat de universiteit een Franstalig onderdeel van Groot-Brussel zou worden. In het Memorandum van Vlaamse Leergangen (1965) en Open brief aan de Walen (1967) pleitte Vlaamse Leergangen daarom voor de overheveling van de Franstalige afdeling naar Wallonië. Al leidde dit standpunt intern wel tot heel wat spanningen.

In 1968 werd de splitsing van de Leuvense universiteit voltrokken, door een regering met een Vlaamse Leergangen-bestuurslid als premier: Gaston Eyskens.

Nieuwe opdrachten

Na 1968 brak een moeilijke periode aan. Met een Nederlandstalige Leuvense universiteit leek de vereniging overbodig geworden. Veel van de zaken waarin ze had gepionierd, zoals onderzoeksondersteuning, alumniwerking en public relations, werden nu overgenomen door fondsen en diensten van de universiteit zelf. Vlaamse Leergangen vond echter een nieuwe opdracht in het bewaken van de wetenschappelijke standing en katholieke identiteit van de KU Leuven. Maar aan een pluralistisch geworden instelling en in een seculariserend Vlaanderen belandde ‘Vlaamse Leergangen’ daarmee in de marge. Steun brokkelde af, het ledenaantal daalde, provinciale comités dommelden in en de vereniging stelde zelf openlijk haar voortbestaan in vraag. 'Wij zijn gebonden door een idee', schreef Peremans in 1984 als erevoorzitter, 'welke deze generatie niet meer aanvaardt’.

Het Huis Vlaamse Leergangen moest de vereniging noodgedwongen verkopen in 1986. Onder de opeenvolgende voorzitters Herman Verdin, Paul Tobback en Dirk van den Auweele plooide Vlaamse Leergangen zich terug op de ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek, vooral in de vorm van steun aan jonge onderzoekers, en op de uitgave van Onze Alma Mater.

Academische Stichting Leuven

In 2003 vormden voorzitter Koenraad Matthijs, secretaris Jan Eggermont en hoofdredacteur Jo Tollebeek Onze Alma Mater om tot Karakter en Vlaamse Leergangen tot Academische Stichting Leuven. Wetenschapscommunicatie kwam centraler in de werking te staan. In 2023 herformuleerde Academische Stichting haar missie, bijna honderd jaar na de oprichting van Vlaamse Leergangen als volgt: 'ASL ondersteunt excellent onderzoek aan de KULeuven en de hoogstaande, bevattelijke en creatieve communicatie daarover’. Behalve de uitgave van het wetenschapstijdschrift Karakter organiseerde ze hiervoor evenementen zoals het jaarlijkse Karakterfeest. Sinds 2023 was musicoloog en gewezen hoofdredacteur van Karakter, Pieter Bergé, de voorzitter van Academische Stichting Leuven.