Feremans, Gaston

Persoon
Jan Dewilde (2023, ongewijzigd), Jan Dewilde (1998)

Gaston Feremans (1907-1964) was een Vlaamsgezinde componist en dirigent, die op tal van Vlaams-nationalistische bijeenkomsten optrad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stapte hij in de ‘culturele’ collaboratie, waarvoor hij nadien een tijd in de gevangenis doorbracht.

Volledige voornaam
Jan Jozef Francisca Gaston
Geboorte
Mechelen, 20 mei 1907
Overlijden
Berchem (Antwerpen), 11 februari 1964
Leestijd: 4 minuten

Volgde na zijn eerste muzieklessen bij Staf Nees Nees, Staf
Staf Nees (1901-1965) was stadsbeiaardier van Mechelen. Hij speelde vaak bewerkingen van Oudnederlandse liederen. Ook componeerde hij beiaardmuziek. Lees meer
de cursussen viool, piano en harmonie aan het Stedelijk Conservatorium van Mechelen. In 1929 behaalde Feremans aan de Interdiocesane Kerkmuziekschool (Lemmensinstituut) de Prijs Lemmens-Tinel, na studies bij Flor Peeters, Marinus de Jong en Jules van Nuffel. Daarna studeerde hij aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel bij Maurice Weynandt (zang) en Paul Gilson Gilson, Paul
Componist en dirigent Paul Gilson (1856-1942) was leraar aan het Conservatorium in Antwerpen. Hij bestudeerde en voerde Nederlandstalige muziekstukken uit. Na de Eerste Wereldoorlog werd ... Lees meer
(orkestratie). Hij debuteerde succesvol als tenor en probeerde met een eigen orkest carrière te maken als dirigent. In 1934 werd hij directeur van de stedelijke muziekschool van Aalst, een functie die hij zou bekleden tot 1944. Twee jaar later manifesteerde hij zich als een veelbelovend symfonicus met de aan Staf Bruggen Bruggen, Staf
Staf Bruggen (1893-1964) was een Vlaamse acteur en regisseur die grote successen behaalde tijdens het interbellum. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij directeur van de Koninklijke Ned... Lees meer
opgedragen Symfonie in c, waarvan het laatste deel gebouwd is op een thema uit het Vaandellied van Jef van Hoof Van Hoof, Jef
Lees meer
.

Door het nationalistische milieu waarin Feremans verkeerde, werd hij op dat moment beschouwd als een vaandelvluchtige, omdat hij zich zo lang had afgezonderd om aan zijn symfonie te werken. Zelf was hij ervan overtuigd dat hij met die symfonie "heel wat meer (had) gedaan voor de beweging dan (zij met) tien jaren geroep en geschreeuw van 'Heil en Houzee'!". Door het gebrek aan een Vlaamse orkestcultuur en omdat hij weinig uitvoeringskansen voor zijn symfonische muziek zag, schreef hij daarna bijna uitsluitend vocale muziek, waaronder veel religieuze werken, zoals de oratoria Johannes de Doper (1934), Maria (1936-1937) en Laudes Valentini (1955-1956), en zes missen. In 1936-1937 leidde Feremans het Vlaamsch-nationaal Zangkoor, maar hij hield daarmee op omdat hij eerst en vooral componist wou zijn en geen "politiek-muzikaal strijder". Toen echter steeds duidelijker bleek dat er voor hem als componist of orkestdirigent nauwelijks carrièremogelijkheden waren, raakte Feremans meer betrokken bij de nationalistische muziekbeweging. Zo was hij al vroeg actief bij de organisatie van het Vlaams Nationaal Zangfeest Vlaams Nationale Zangfeesten
Het Vlaams Nationaal Zangfeest is een Vlaams-nationalistische bijeenkomst die sinds 1933 jaarlijks wordt georganiseerd door het Vlaams Nationaal Zangverbond, later Algemeen Nederlands Zan... Lees meer
, waarvoor hij in heel Vlaanderen propaganda maakte met het Vlaamsch Nationaal Gemengd Koor. Tussen 1936 en 1943 en tussen 1959 en 1963 trad hij er op als dirigent. Hij dirigeerde ook op de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer
en de Dag van het Vlaamse Lied Dag van het Vlaamse Lied
De Dag van het Vlaamse Lied (1953-1957) was een jaarlijks zangfeest van katholieke organisaties als alternatief voor en uit onvrede met het Vlaams Nationaal Zangfeest en het Algemeen Ned... Lees meer
.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog trok Feremans Vlaanderen rond met zijn koor Het Vendel, waarmee hij ook optrad voor Zender Brussel Zender Brussel
Zender Brussel (1940-1944) was een collaborerend Vlaams Radio-instituut tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer
en voor organisaties als het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer
(VNV), de Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen
Lees meer
(NSJV) en de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer
. In die periode schreef hij strijdliederen als Dietsche jeugd, Mijn volk wordt groot en Het lied der Dietsche vrouwen (op teksten van Ferdinand Vercnocke Vercnocke, Ferdinand
Ferdinand Vercnocke (1906-1989) was een West-Vlaamse dichter van romantisch nationalistische poëzie, die zich in de jaren 1930 met het fascistisch geïnspireerde VNV affilieerde en tijdens... Lees meer
). Van 1 mei 1942 tot 31 december 1943 was hij, als opvolger van Arthur Meulemans Meulemans, Arthur
Arthur Meulemans (1884-1966) was een Vlaams-nationalistisch georiënteerde componist, die onder meer dirigeerde op het Vlaams Nationaal Zangfeest en de IJzerbedevaart. Lees meer
, directeur van de muziekdiensten van Zender Brussel.

Voor deze vormen van culturele collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer
werd hij op 9 september 1944 in zijn woonplaats Baardegem aangehouden en gevangengezet, onder meer in Mechelen en het hechteniskamp Lokeren. In gevangenschap componeerde hij verscheidene werken, onder andere Gebed voor Vlaanderen (tekst van Remi Piryns Piryns, Remi
Remi Piryns (1920-2004) was een Diets jeugdleider in Vlaams-nationale jeugdbeweging, bestuurder in het Algemeen-Nederlandse middenveld en ondernemer. Hij streefde naar culturele samenwerk... Lees meer
; 1944), de Missa Recollectionis (1945) en liederen op tekst van medegevangene Bert Peleman Peleman, Bert
Bert Peleman (1915-1995) was tijdens de Tweede Wereldoorlog diensthoofd bij de Dietsche Militie-Zwarte Brigade, waarvoor hij vijf jaar gevangen zat. Na de oorlog was hij vooral actief in ... Lees meer
. Het krijgshof van Brussel veroordeelde hem op 10 mei 1946 tot zeven jaar gevangenis, 50.000 frank boete en levenslange ontzetting uit zijn politieke en burgerlijke rechten. Als gevolg van dit vonnis werd hij op 6 december 1948 door de Aalsterse gemeenteraad "wegens gebrek aan burgertrouw" ontslagen als directeur van de muziekschool, en dit met ingang van 1 september 1944. In maart 1947 kwam hij vrij en in 1958 kreeg hij zijn burgerrechten terug.

Ondertussen werkte Feremans om den brode als organist (eerst in de Sint-Augustinuskerk en later in de Sint-Antoniuskerk in Antwerpen) en als orkestrator (van composities van Jules van Nuffel en van volksliederen voor de concerten van de Belgische Radio en Televisieomroep Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie
Lees meer
, "Mijn land is Vlaanderen" van Willem de Meyer De Meyer, Willem
Willem de Meyer (1899-1983) was een promotor van het Vlaamse volkslied, die een belangrijke rol speelde binnen het Vlaams-Nationaal Zangverbond. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij bet... Lees meer
). Zijn bekendste lied, Gebed voor het Vaderland, dat in het flamingantische Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer
milieu zowat de status van Vlaams-nationaal lied kreeg, dateert uit die periode. Feremans werkte ook mee aan de grammofoonplaten van de Europese Fonoclub. Niettegenstaande hij als tuberculosepatiënt zijn laatste jaren vooral in sanatoria doorbracht, bleef hij actief als componist: in 1958 werd zijn Sonatine voor beiaard bekroond met de Expo Prijs Stad Mechelen en kreeg hij een uitzonderlijke aanmoedigingspremie in de compositiewedstrijd Lodewijk Mortelmans Mortelmans, Lodewijk
Lodewijk Mortelmans (1868-1952) was achtereenvolgens leraar en directeur van het Antwerpse conservatorium. Hoewel hij grote bewondering koesterde voor Peter Benoit, brak hij gaandeweg met... Lees meer
voor zijn Jaarkrans van geestelijke en wereldlijke liederen. In 1961 werd in Mechelen zijn oratorium Het Bronzen Hart (opgedragen aan Staf Nees Nees, Staf
Staf Nees (1901-1965) was stadsbeiaardier van Mechelen. Hij speelde vaak bewerkingen van Oudnederlandse liederen. Ook componeerde hij beiaardmuziek. Lees meer
) opgevoerd. Tot kort voor zijn dood werkte hij in opdracht van de Vlaamse Toeristenbond – Vlaamse Automobilistenbond Vlaamse Toeristenbond
VTB-VAB (1922) was een cultureel-toeristische organisatie die bijdroeg aan de ontwikkeling van het toerisme en de mobiliteit in Vlaanderen. Ze was door haar financiële en culturele slagkr... Lees meer
aan een Geuzensymfonie, waarvan hij maar één deel kon voltooien.

Literatuur

– S. Nees, 'In memoriam Gaston Feremans', in Het Madrigaal, 1964.
– Y. Meeuws (red.), Gaston Feremans herdacht, 1966.
– H. Willaert en J. Dewilde, "Het lied in ziel en mond". 150 jaar muziekleven en Vlaamse Beweging, 1987.
– J. Dewilde en H. Sledsens, 'Feremans: een gedegen symfonicus', in Muziek en Woord (juli 1989).

Suggestie doorgeven

1973: Marie-Thérèse Buyssens / Janine Beyers-Bell (pdf)

1998: Jan Dewilde (pdf)

2023: Jan Dewilde

Databanken

Inhoudstafel