Rembrandtprijs (1936-1943)

Oorsprong

De Rembrandtprijs was oorspronkelijk een prijs uitgereikt ter bevordering van de 'Nederduitsche Literatuur en Kunst' door de Hansische Stiftung für Literatur und Kunst van de rijke Hamburgse graanhandelaar en mecenas Alfred Toepfer Toepfer, Alfred C.
Alfred C. Toepfer (1894-1993) was een succesvolle Duitse ondernemer en mecenas, wiens stichting in de jaren 1936-1944 de Rembrandtprijs uitreikte ter ondersteuning van Vlaamse letterkundi... Lees meer .

Deze stichting werd beheerd en gefinancierd door de Stiftung FVS (achter de initialen kunnen zowel Friedrich von Schiller als Freiherr vom Stein schuilgaan), die in 1931 was opgericht door diezelfde Toepfer. De 'Nederduitse' cultuur die Toepfer wilde bevorderen moet in ruime zin worden opgevat: bedoeld werd een culturele ruimte die zowel Noord-Duitsland als Nederland en Vlaanderen omvatte. De keuze van Rembrandt als naamgever werd geïnspireerd door het boek Rembrandt als Erzieher uit 1910, waarin Julius Langbehn de 17de-eeuwse Nederlandse schilder voorstelde als de meest perfecte incarnatie van de Germaanse geest.

Hoewel de prijs aanvankelijk een privé-initiatief was van Toepfer, die wel völkisch en conservatief dacht, maar die door zijn regionalisme en zijn elitarisme meer dan eens in aanvaring kwam met het nationaalsocialisme, ontsnapte hij niet aan politieke beïnvloeding. Het nationaalsocialistisch regime dwong Toepfer ertoe zijn prijs officieel te laten toekennen door de Universiteit van Hamburg, die onder het ministerie van volksvoorlichting en propaganda ressorteerde. In de Stichtingsoorkonde werd gestipuleerd dat de jury moest handelen op een wijze 'die nationaal-politiek ook op lange termijn het meeste effect belooft te hebben'. Ook bij de samenstelling van de jury was de politieke oriëntatie onmiskenbaar: naast voorzitter Hans F. Blunck Blunck, Hans
De schrijver Hans Blunck (1888-1961) was tijdens de Eerste Wereldoorlog in Brussel nauw betrokken bij de Flamenpolitik en werd een spilfiguur in de contacten tussen Nederduitse regionalis... Lees meer , oud- leider van de Reichsschrifttumskammer, en de Hamburgse hoogleraar en notoir Flamenfreund Conrad Borchling Borchling, Conrad
De Nederduitse filoloog Conrad Borchling (1872-1946) toonde al vóór de Eerste Wereldoorlog belangstelling voor de Vlaamse beweging en was in oktober 1914 een van de eersten om een splitsi... Lees meer , zetelden er ook het Nederlandse NSB Nationaal-Socialistische Beweging
De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) was een Nederlandse politieke partij, op 14 december 1931 opgericht en geleid door Anton Mussert. Lees meer -Kamerlid Anton van Vessem Van Vessem, Anton
Anton van Vessem (1887-1966) was een Nederlands advocaat, politicus voor de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland en aanhanger van de Groot-Nederlandse gedachte. Lees meer en de Vlaamse ex-activist Antoon Jacob Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele... Lees meer – op dat ogenblik lector aan de Universiteit van Hamburg – in.

Laureaten (1936-1942)

Binnen die context wekt het weinig verbazing dat onder de laureaten veel ex-activisten en strijdbare flaminganten Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer voorkwamen. In 1936, de eerste keer dat de prijs effectief werd uitgereikt, werd hij gedeeld door René de Clercq De Clercq, René
Lees meer (postuum), Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer en Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer . In 1940 werd Raf Verhulst Verhulst, Raf
Raf Verhulst (1866-1941) was een Vlaamsgezinde schrijver, journalist en docent, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een prominente rol opeiste in het activisme. Lees meer ermee vereerd (nadat Antoon Coolen hem had geweigerd) en in 1942 viel hij te beurt aan Felix Timmermans Timmermans, Felix
Felix Timmermans (1886-1947) is de auteur van een omvangrijk en veelgelezen oeuvre. Tot zijn bekendste romans horen Pallieter (1916) en Boerenpsalm (1935). Tijdens de Eerste Wereldoorlog ... Lees meer . Dat deze laatste de prijs aanvaardde, werd hem tijdens en na de oorlog zwaar aangerekend. In de tussenliggende jaren werd de prijs toegekend aan de redactie van het Oud-Fries woordenboek (1937), aan de Nederlandse dirigent Willem Mengelberg (1938) en aan de Nederlandse schilder Henry Luyten Luyten, Hendrik
De kunstschilder Hendrik Luyten (1859-1945) was de maker van ‘Het Gulden Doek van Vlaanderen’, een geschilderd groepsportret dat een overzicht van de geschiedenis van de Vlaamse beweging... Lees meer (1939). Een laatste keer, in 1943, werd hij toegekend aan Jan de Vries De Vries, Jan
Lees meer , de SS-gezinde hoogleraar in de Oud-Germaanse talen in Leiden.

Na de Tweede Wereldoorlog

In tegenstelling tot de andere prijzen die de Stiftung FVS uitreikte, overleefde de Rembrandtprijs de Tweede Wereldoorlog niet. Pas in 1965 ontstond er een nieuwe Rembrandtprijs, ditmaal uitgereikt door de Bazelse Wolfgang von Goethe- Stiftung, een andere creatie van Toepfer. Deze nieuwe prijs was bestemd voor beeldende kunstenaars uit heel Europa. Tot de laureaten behoorden Albert Servaes Servaes, Albert
Lees meer (1965), Jozef Vinck (1969) en Paul Delvaux (1972). Deze nieuwe Rembrandtprijs werd in 1982 opgedoekt.

Meer gelijkenissen met de vooroorlogse Rembrandtprijs vertoonde de in 1960 door de Stiftung FVS gecreëerde Joost van den Vondel-prijs voor culturele prestaties in het Noordwesten van Europa. Het specifiek 'Nederduitse' karakter was vervangen door een breder Europees perspectief, zodat ook de band met het strijdbare flamingantisme verdween. De Vlaamse historicus en collaborateur Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer Rob van Roosbroeck Van Roosbroeck, Rob
Robert van Roosbroeck (1898-1988) was een onderwijzer, publicist en historicus. Hij was betrokken bij het activisme en de collaboratie, onder andere als schepen van Antwerpen en lid van d... Lees meer , vriend van Toepfer, gaf meermaals raadgevingen in verband met de naam van de prijs, leden van het curatorium en mogelijke kandidaten voor de prijs, maar die werden desondanks meestal niet opgevolgd. In 1965 ontving monseigneur Honoré van Waeyenbergh Van Waeyenbergh, Honoré
Honoré van Waeyenbergh (1891-1971) was vice-rector (1936-1940) en rector (1940-1962) van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij droeg bij aan de vernederlandsing van de universiteit. ... Lees meer , de toenmalige rector van de Katholieke Universiteit Leuven, de prijs. In 1997 werd professor Ludo Simons Simons, Ludo
Ludo Simons (1939) is emeritus hoogleraar en stond aan het hoofd van het Letterenhuis, de Antwerpse Stadsbibliotheek en de Antwerpse universiteitsbibliotheek. Lees meer voorzitter van het curatorium en drie jaar later werd ook deze prijs geschorst.