West-Vlaanderen

West-Vlaams particularisme

De uitbouw en het karakter van de Vlaamse beweging in de provincie West-Vlaanderen verschillen op een aantal vlakken met de Vlaamse beweging in de andere Vlaamse provincies. Aan de basis van deze verschillen, en dus ook van de specifieke eigenheid van de West-Vlaamse Vlaamse beweging, ligt een aantal karakteristieken die doorgaans in de historiografie Historiografie
Lees meer met de term "West-Vlaams particularisme" worden aangeduid. Tot dat West-Vlaams particularisme moeten onder meer worden gerekend: de West-Vlaamse gewesttaal, het traditionalisme, het katholicisme en ultramontanisme, de belangrijke rol van de geestelijkheid en de colleges, de sterke inplanting van de Vlaamse studentenbeweging, de nabijheid van de Franse taalgrens en het geïsoleerde karakter van de provincie.

De West-Vlaamse gewesttaal leek sterk op het Middelnederlands en versterkte het romantische gevoel van de West-Vlamingen dat zij de bewerkers waren van de middeleeuwse bloei van Vlaanderen. Zij bleven krampachtig vasthouden aan hun eigen levende volkstaal, niet alleen uit reactie tegen de verfransing maar ook uit reactie tegen het protestantisme waarvan zij de verspreiding langs een kunstmatige Hollandse boekentaal vreesden. Het behoud van hun taal aanzagen de West-Vlamingen als de waarborg voor de bescherming van hun zeden en gewoonten. Katholicisme maakte integraal deel uit van hun volksaard. Onder het volk, de lagere geestelijkheid en bij bisschoppen zoals Frans R. Boussen Boussen, Frans
Frans Boussen (1774-1848) was de eerste bisschop van het heropgerichte bisdom Brugge (1834-1864). Onder zijn beleid voltrok zich een snel verfransings-proces in de West-Vlaamse colleges. ... Lees meer en Jean-Baptiste Malou Malou, Jean-Baptiste
Jean-Baptiste Malou (1809-1864) was bisschop van Brugge. Als bisschop bevorderde hij de Nederlandstalige literaire studie in het middelbaar onderwijs en speelde hij een rol in het ontstaa... Lees meer had het ultramontanisme in West-Vlaanderen een ruime aanhang. De priesters speelden een vooraanstaande rol: in de 19de eeuw droegen zij niet alleen het West-Vlaamse intellectueel leven maar waren zij ook de voortrekkers van de Vlaamse beweging in West-Vlaanderen. Aan het afgesloten en agrarisch karakter van West-Vlaanderen kwam pas tijdens het laatste kwart van de 19de eeuw verandering maar niet overal in gelijke mate. In het zuiden van West-Vlaanderen (Leiestreek) en in enkele steden brak geleidelijk aan de industriële revolutie door.

De historische negentiende eeuw (tot 1914)

De katholieke studentenbeweging

De belangrijkste kenmerken van dat West-Vlaamse particularisme vindt men in de 19de eeuw terug bij de vertegenwoordigers van de West-Vlaamse school, ook wel eens West-Vlaamse beweging genoemd, waarvan de bekendsten Leonardus L. de Bo De Bo, Leonardus
Leonard-Lodewijk de Bo (1826-1885) was een priester, jarenlang leraar aan het Sint-Lodewijkscollege in Brugge en overleden als pastoor-deken van Poperinge. Hij was lexicoloog van het West... Lees meer , Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer en later ook Hugo Verriest Verriest, Hugo
De Vlaamsgezinde en progressieve priester en letterkundige Hugo Verriest (1840-1922) was een van de belangrijkste intellectuele inspirators van de katholieke flamingantische scholieren- e... Lees meer , Albrecht Rodenbach Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer en Adolf Duclos Duclos, Adolf
Adolf Duclos (1841-1925) was priester van het bisdom Brugge en publicist. Hij was vooral bekend als geëngageerd pleitbezorger van het West-Vlaamse taalparticularisme en ideologisch bewerk... Lees meer waren. Zij legden de basis van een traditie die tot lang in de 20ste eeuw zijn sporen in de Vlaamse beweging naliet. De Bo en Gezelle, die aan de wieg van de West-Vlaamse school stonden, bouwden op hun beurt verder op het werk van Vlaamsgezinde leraren zoals Dominicus Cracco Cracco, Domien
Domien Cracco (1790-1860) was een Vlaamsvoelend leraar en vertaler. Hij vergaarde vooral bekendheid met zijn Nederlandse vertaling van Homeros’ Ilias. Lees meer , Filip Hoornaert, Jan Baptist de Corte ( Klein Seminarie van Roeselare Klein Seminarie van Roeselaere
In het Klein Seminarie van Roeselare, opgericht in 1806, liepen tal van belangrijke figuren uit de Vlaamse beweging school of gaven er les (Gezelle, Verriest, Rodenbach). In 1875 ontstond... Lees meer ), Ferdinand Vandeputte (Duinencollege Brugge), Désiré de Haerne De Haerne, Désiré
Désiré de Haerne (1804-1890) was een katholieke priester en politicus met democratische en liberaal-katholieke sympathieën. Hij was een pleitbezorger van de vernederlandsing, in het bijzo... Lees meer en Edward d'Haene (Sint-Amandscollege Kortrijk) die ervoor zorgden dat ondanks de snelle verfransing van de colleges na 1830 het Nederlands niet uit het onderwijs verdween. Bij hun leerlingen stimuleerden deze leraren een Vlaamsvoelende geest. Zij behoorden tot de eerste West-Vlamingen die opkwamen tegen de verfransing en ijverden voor het behoud van de Nederlandse of Vlaamse taal. Zij publiceerden in en over de Vlaamse taal (onder andere handboeken).

Verscheidenen van deze priester-leraren mengden zich ook actief in de spellingoorlog Spellingoorlog
Spellingoorlog verwijst naar de spellingstrijd van 1839 tot 1844 tussen voor- en tegenstanders van de zogenaamde Commissiespelling, die een aanpassing van het Nederlands in Vlaanderen aan... Lees meer . In West-Vlaanderen stuitte de commissiespelling immers op verzet. De tegenstanders van de commissiespelling, met Leo de Foere De Foere, Leo
De Brugse priester Leo de Foere (1787-1851) was leraar en vanaf 1815 de drijvende kracht achter het traditionalistische opinieblad Le Spectateur Belge. Hij was lid van het Nationaal Congr... Lees meer en Pieter Behaeghel Behaegel, Pieter
Pieter Behaegel (1783-1857) publiceerde over taalkunde en over pedagogische onderwerpen. Tijdens de spellingoorlog na 1830 stelde hij dat Nederlands en Vlaams voortaan twee aparte talen w... Lees meer op kop, wezen deze spelling af als Hollands en een gevaar voor het katholieke geloof. Cracco en De Haerne waren wel voorstander van de nieuwe spelling. Ook de lerarenkorpsen waren verdeeld in deze discussie. In het Klein Seminarie van Roeselare, waar Cracco omwille van zijn houding in dit debat door de bisschop zou worden weggestuurd, was men tegen de nieuwe spelling gekant terwijl in het Sint-Amandscollege van Kortrijk de meerderheid er voorstander van was. In 1844 wilde bisschop Frans R. Boussen een einde aan de discussie maken door de Hollandse spelling te verbieden maar in de praktijk bleven verschillende spellingstelsels in de West-Vlaamse colleges in zwang. Onder Boussens opvolger, Jean-Baptiste Malou Malou, Jean-Baptiste
Jean-Baptiste Malou (1809-1864) was bisschop van Brugge. Als bisschop bevorderde hij de Nederlandstalige literaire studie in het middelbaar onderwijs en speelde hij een rol in het ontstaa... Lees meer , werd dan toch de commissiespelling ingevoerd.

Ten gevolge van de activiteit van die eerste generatie Vlaamsvoelende West-Vlaamse leraren ontstond in de jaren 1840-1850 een eerste generatie Vlaamsgezinde studenten die elkaar op het Klein Seminarie van Roeselare en het Grootseminarie van Brugge troffen (De Bo, Pieter Baelden, Gezelle, Victor Huys Huys, Victor
Priester Victor Huys (1829-1905) pleitte voor het gebruik van het West-Vlaams in plaats van het volgens hem stijve Nederlands. Daarnaast was hij romanschrijver. Lees meer , Lodewijk van Haecke...). Uit hun contacten ontstond in de jaren 1850 de West-Vlaamse school, die in feite een aliberale particularistische taal Taal
De ontwikkeling van het Nederlands vormde tot diep in de 20ste eeuw een fundamenteel aandachtspunt in de Vlaamse beweging. De wijze waarop het geschreven en gesproken Nederlands gehanteer... Lees meer beweging was die de volkstaal cultiveerde. De levende gewesttaal was voor deze seminaristen een middel om de West-Vlaamse volksaard te behouden. De Bo, en op zijn aansporen ook de andere seminaristen, wilden met het vastleggen van de gesproken taal daartoe bijdragen. Deze West-Vlaamse school ontwikkelde een boodschap die de leidraad zou worden voor volgende generaties. Gezelle, die als de leider van de West-Vlaamse beweging gezien werd, kon op de openlijke steun van bisschop Malou rekenen. Malou ruimde in het onderwijsprogramma voor het middelbaar onderwijs een belangrijke plaats in voor literaire vorming en talenkennis. Net zoals Boussen trachtte Malou het Latijn naast het Frans als omgangstaal in zijn colleges te behouden maar daarnaast zette hij zijn leraren ook aan tot studie en publicatie van Nederlandstalig werk. Malou verwachtte van hen dat ze zouden bijdragen tot de creatie van een katholieke moraliserende literatuur die het volk zou beïnvloeden. Kennis van de Nederlandse taal was voor Malou eveneens een voorwaarde voor de priesteropleiding. Onder Malou werden in de jaren 1850 in de West-Vlaamse colleges lettergilden opgericht. Deze lettergilden hadden ten doel het studiepeil te verhogen en zouden algauw uitgroeien tot een forum waar de collegeleerlingen onder leiding van een leraar hun Vlaamsgezindheid konden uiten en waar de boodschap van Gezelle werd verspreid. Ook de West-Vlaamse bevolking werd langs Gezelles bladen 't Jaer 30 't Jaer 30
’t Jaer 30 was een weekblad (1864-1870) onder redactie van Guido Gezelle. Het steunde de progressieve oppositiestroom van de onafhankelijke volkspartij tegen de doctrinair-liberale regeri... Lees meer en Rond den Heerd Rond den Heerd
Rond den Heerd was een West-Vlaams geïllustreerd volks- en taalkundig weekblad, dat naar Engels model werd gesticht door James Weale en Guido Gezelle. Het profileerde zich als een ‘leer- ... Lees meer beïnvloed. Heel wat seminaristen werkten aan Gezelles bladen mee. Eens als leraar aangesteld, verspreidden Gezelles oud-medewerkers in de colleges zijn ideeën verder met als doel een christelijke jeugd met liefde voor de volkstaal en het vaderland te vormen (bijvoorbeeld Duclos en Verriest). Op die manier verspreidde de Vlaamsgezindheid zich onder de scholieren en ontstond de voedingsbodem voor de katholieke Vlaamse studentenbeweging Katholieke Vlaamse studentenbeweging
De Katholieke Vlaamse Studentenbeweging was de georganiseerde deelname van de katholieke studerende jeugd aan de Vlaamse beweging. Ze leverde daartoe met haar grote aanhang van ca. 1875 t... Lees meer die in grote mate in West-Vlaanderen het licht zag. Tijdens de jaren 1860 ontstonden de eerste leerlingenkringen in Izegem (1863), Kortrijk (1865), Roeselare (1869) en Brugge (1869). Door de geestelijke overheid werd de deelname van de katholieke scholieren en hun leraren aan de Vlaamse beweging aangemoedigd. Zij moesten er immers voor zorgen dat de Vlaamse beweging op het katholieke pad bleef en niet in liberaal vaarwater terechtkwam. Zo kwam het dat Verriest in december 1872 zijn bekende rede "Eertijds heeft een volk bestaan" voor de Bond voor Taal en Volk Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk
De Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk was een overkoepelende flamingantische organisatie, opgericht in 1869 op initiatief van de Kortrijkse letterkundige vereniging In Vlaanderen Vlaams... Lees meer hield en dat leraren en leerlingen van het Klein Seminarie van Roeselare zich bij deze bond aansloten. Tijdens de grote vakantie van 1875 hervormde de poësisklas van Rodenbach de toneelvereniging van het Klein Seminarie tot een spelersgilde Spelersgilden
Spelersgilden waren studenten-vakantiebonden in de beginperiode van de katholieke Vlaamse studentenbeweging in West-Vlaanderen (rond 1875-1880). Ze legden zich voornamelijk toe op toneel ... Lees meer . Naar het voorbeeld van deze Sint-Jansgilde Sint-Jansgilde
Sint-Jansgilde was de benaming van drie studentenverenigingen in Roeselare (jaren 1870 en 1880): een college-toneelgilde (tot 1876), een studentenspelersgilde (van scholieren, universitei... Lees meer en meer dan waarschijnlijk op initiatief van leerlingen van het Klein Seminarie werden in West-Vlaanderen andere spelersgilden uit de grond gestampt. Eind 1877 waren er 14 spelersgilden in West-Vlaanderen: in Brugge, Beernem, Diksmuide, Ingelmunster, Izegem, Kortrijk, Lichtervelde, Moorslede, Oostrozebeke, Roeselare, Rollegem, Tielt, Torhout en Veurne. De spelersgilden hielden zich voornamelijk bezig met het repeteren en spelen van toneelstukken waarmee het volk voor de Vlaamse kwestie werd gesensibiliseerd. De scholierenbeweging die geleidelijk was ontstaan groeide in West-Vlaanderen het sterkst maar een verdere ontwikkeling zou door het optreden van bisschop Johannes Faict Faict, Johannes
Johannes Faict (1813-1889) was bisschop van Brugge (1864-1894). In het eerste decennium van zijn episcopaat steunde hij de katholieke Vlaamse beweging. Vanaf 1875 voerde hij een repressie... Lees meer in 1877 en 1878 sterk worden afgeremd. In 1875 maakte De Groote Stooringe en haar nasleep duidelijk dat de geestelijkheid de Vlaamsgezindheid van leerlingen en leraren binnen welbepaalde grenzen trachtte te houden. In 1877 nam Faict maatregelen tegen de ontluikende studentenbeweging. Hij verbood scholieren en seminaristen aan studentenlanddagen deel te nemen, aan kranten en tijdschriften mee te werken en studentenvergaderingen te beleggen. De maatregelen hadden verregaande gevolgen voor de West-Vlaamse spelersgilden: enkel de Brugse studentenvereniging bleef buiten schot, al de andere dienden hun werking op te schorten. Hier en daar werd nog in het geheim verder gewerkt en op aanraden van Rodenbach sloten scholieren zich aan bij spelersgroepen die niet onder het bisschoppelijk verbod vielen. De tegenmaatregelen hadden ook op het studententijdschrift De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer (1875-1933), dat in dezelfde geest als de studentenbeweging was ontstaan, betrekking. Een jaar later werd de blauwvoeterij Blauwvoeterij
Blauwvoeterij is de benaming voor de eerste fase van de katholieke Vlaamse studentenbeweging, vanaf de ‘Groote Stooringe’ in 1875 in het Klein Seminarie van Roeselare tot omstreeks 1880, ... Lees meer opnieuw getroffen, ditmaal door een circulaire waarin Faict bepaalde dat het Frans de voertaal was in de colleges en dat leerlingen niet mochten aansluiten bij verenigingen of verbonden. Contestatie werd met het opkomen voor het behoud van de authentieke West-Vlaamse volksaard (Vlaams, katholiek en traditioneel) een wezenlijk onderdeel van de blauwvoeterij. De contestatie richtte zich op de onderwijsopvatting met zijn streng tuchtsysteem en op het gebruik van de Franse taal in de colleges. De repressieve sfeer die met het optreden tegen de studentenbeweging gepaard ging, was een van de redenen waarom de algemene studentenbond slechts een kort bestaan leidde. Tussen de colleges was er dan ook geen samenwerking meer, met uitzondering van Brugge kwam de vakantiewerking stil te liggen en een bloeiende collegewerking kon evenmin in stand worden gehouden.

Een nieuwe generatie met onder anderen August Blancke, Juliaan Delbeke Delbeke, Juliaan
Juliaan Delbeke (1859-1916) was een gevierd spreker, kunstliefhebber en katholiek politicus. Als volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Roeselare en als voorzitter voor de Katholi... Lees meer , Alfons Depla Depla, Alfons
Alfons Depla (1860-1924) was een Vlaamse arts, politicus en activist. Hij was onder meer actief in de Leuvense studentenbeweging en werd tijdens de Eerste Wereldoorlog lid van de Raad van... Lees meer , Emiel de Visschere De Visschere, Emiel
Emiel de Visschere (1861-1910) engageerde zich tijdens zijn Leuvense studietijd in de katholieke Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging. Nadat hij zich in Brugge als advocaat had ... Lees meer , Hendrik Persyn Persyn, Hendrik
Hendrik Persyn (1857-1933) raakte aan het college van Tielt geïnteresseerd in de blauwvoeterij. Hij engageerde zich in verschillende tijdschriften en genootschappen, waaronder Kwaepenninc... Lees meer , Lodewijk Wostyn Wostyn, Lodewijk
Lees meer ... werkte verder op de erfenis van Rodenbach en zijn tijdgenoten. Tijdens hun opleiding in Leuven sloegen zij de handen in elkaar. Ze gaven hun eigen blaadjes ( Kwaepenninck Kwaepenninck
Kwaepenninck was een katholiek West-Vlaams studententijdschrift, 1881 (3 nummers), 1889 (1 nummer). Het blad stelde in cassante taal de tegenwerking aan de kaak die de West-Vlaamse Kathol... Lees meer , De Tassche De Tassche
De Tassche (1881) was een studentenmaandblad, uitgegeven in Leuven door West-Vlaamse studenten van de tweede blauwvoetgeneratie. Het kan worden beschouwd als een voortzetting van Albrecht... Lees meer en Onze Vlaamsche Wekker Onze Vlaamsche Wekker
Onze Vlaamsche Wekker was een Vlaamsgezind studentenblad dat tussen 1882 en 1887 verscheen in Leuven en West-Vlaanderen. Het ging uit van West-Vlaamse studenten aan de Leuvense universite... Lees meer ) uit, richtten in 1883 een West-Vlaamse gouwgilde op en stuurden de scholierenbeweging in een taalpolitieke richting die de vernederlandsing van het gerecht Gerecht
Lees meer , bestuur Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer , leger Leger
Lees meer en onderwijs Onderwijs
Lees meer vroeg. Deze zelfde generatie studenten stond in 1886 aan de wieg van de West-Vlaamse oud-hoogstudentenbond en leidde in 1888 de reorganisatie van de West-Vlaamse studentenbeweging.

Emiel de Visschere De Visschere, Emiel
Emiel de Visschere (1861-1910) engageerde zich tijdens zijn Leuvense studietijd in de katholieke Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging. Nadat hij zich in Brugge als advocaat had ... Lees meer en Hendrik Priem Priem, Hendrik
Hendrik Priem (1869-1954) was een jurist die tijdens zijn studententijd in Leuven erg actief was in de Vlaamse studentenbeweging en de West-Vlaamse scholierenbeweging. Ook na zijn studies... Lees meer leidden de hervorming waarvoor ideeën aan Rodenbach werden ontleend. Er werd een gouwbond opgericht die de overkoepeling was van de collegebonden. De collegebonden bestonden op hun beurt verder uit klasbonden. Tijdens de grote vakantie zou jaarlijks een gouwdag worden georganiseerd. Op 2 mei 1889 vond de stichtingsvergadering van de gouwbond in Lichtervelde plaats en werden haar statuten goedgekeurd. Leiders van de West-Vlaamse gouwbond waren onder anderen De Visschere, Priem, Aloïs van de Vyvere en Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer . In deze zelfde periode werden nieuwe college- of vakantiebonden op- of heringericht (Ieper, Izegem, Gistel, Oostende, Poperinge, Tielt, Roeselare, Veurne). Toch ging het de West-Vlaamse studentenbeweging niet onmiddellijk voor de wind. De Roeselaarse Sint-Jansgilde had nog maar goed haar werking hervat of ze werd in 1888 opnieuw door de seminarieoverheid verboden. Ook de gouwbond kon onvoldoende haar activiteiten ontplooien en dit ten gevolge van de tegenwerking van bisschop Faict die Vlaamsgezindheid als een bedreiging voor het gezag en de orde bleef beschouwen. Hij handhaafde zijn verbodsbepalingen van 1877 en 1878 en in 1890 verscherpte hij deze nog. Voortaan mochten studenten ook geen land-en gouwdagen die door volwassenen waren georganiseerd meer bijwonen. Anderzijds nam Faict in 1890 ook een aantal nieuwe vernederlandsingsmaatregelen voor de onderwijsinstellingen zodat die verder evolueerden naar tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer . In 1883 had hij al voorgeschreven dat in de bisschoppelijke scholen van Avelgem, Blankenberge, Diksmuide en Nieuwpoort de taalwet van 1883 moest worden toegepast. In 1890 bepaalde Faict dat er om de twee weken huiswerk in het Nederlands moest worden gemaakt en dat de vertalingen uit het Grieks en het Latijn afwisselend in het Nederlands en het Frans moesten gebeuren. Niet overal werden de bisschoppelijke voorschriften inzake het taalgebruik even stipt nageleefd. In de colleges van Kortrijk, Oostende en Veurne was het Nederlands de belangrijkste omgangstaal tussen leraars en leerlingen. Faict trad echter enkel in Kortrijk op. In 1894 volgde Petrus R. de Brabandere De Brabandere, Petrus
De Vlaams-nationalistische tandarts Petrus de Brabandere (1890-1973) stapte tijdens de Tweede Wereldoorlog in de collaboratie. Lees meer Faict op. Na De Brabanderes vroegtijdig overlijden in 1895 werd Gustave Waffelaert Waffelaert, Gustave
Gustave Waffelaert (1847-1931) was bisschop van Brugge van 1895 tot 1931. Hij was voorstander van de West-Vlaamse gewesttaal. Ondanks een zekere Vlaamslievendheid kwam hij in conflict met... Lees meer bisschop van het bisdom Brugge. Met een nieuwe bisschop werd het klimaat in West-Vlaanderen wat vrijer zodat de studentenbeweging opnieuw een bloeiperiode tegemoet ging die pas met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog een voorlopig einde kende. In tegenstelling tot Faict was Waffelaert wel een voorstander van Gezelle en aanzag hij de Vlaamse beweging niet als een bedreiging van het gezag en het onderwijssysteem maar een middel om het katholieke geloof te beschermen en dieper bij de bevolking te doen binnendringen.

Vlaamsgezinde verenigingen en de onafhankelijke Vlaamse Volkspartij

De Ieperse geneesheer Frans D. van Daele Van Daele, Frans
Lees meer wordt als een der eerste West-Vlaamse taalparticularisten Taalparticularisme
Lees meer beschouwd. Al in de Franse periode zette Van Daele zich af tegen de verfransing en pleitte hij voor een algemeen gebruik van de West-Vlaamse volkstaal. Godsdienstige of nationale argumenten, zoals die later wel bij Leonardus L. de Bo De Bo, Leonardus
Leonard-Lodewijk de Bo (1826-1885) was een priester, jarenlang leraar aan het Sint-Lodewijkscollege in Brugge en overleden als pastoor-deken van Poperinge. Hij was lexicoloog van het West... Lees meer of Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer aanwezig waren, ontbraken nog bij Van Daeles pleidooi voor het behoud van de West-Vlaamse gewesttaal.

Na 1830 vinden we reacties tegen de toenemende verfransing weer bij de letterlievende verenigingen die tijdens de volgende decennia werden opgericht, in het onderwijs waar Vlaamsvoelende priester-leraars ( Dominicus Cracco Cracco, Domien
Domien Cracco (1790-1860) was een Vlaamsvoelend leraar en vertaler. Hij vergaarde vooral bekendheid met zijn Nederlandse vertaling van Homeros’ Ilias. Lees meer , Désiré de Haerne De Haerne, Désiré
Désiré de Haerne (1804-1890) was een katholieke priester en politicus met democratische en liberaal-katholieke sympathieën. Hij was een pleitbezorger van de vernederlandsing, in het bijzo... Lees meer , Jan Baptist de Corte...) zich manifesteerden (zie hoger) en in rederijkerskamers Rederijkerskamers
De rederijkerskamers waren genootschappen die zich sinds de 15e eeuw toelegden op toneel en dichtkunst in de volkstaal. In de 18e en 19e eeuw speelden ze ook een belangrijke rol in de ver... Lees meer die onder andere in Brugge, Kortrijk, Roeselare en Oostende actief waren. Uit liefde voor de eigen (West-)Vlaamse taal verenigden Vlaamsgezinde burgers en priesters zich in letterkundige genootschappen die langs verschillende kanalen het gebruik en de kennis van de Vlaamse taal trachten te bevorderen: het geven van voordrachten, verzorgen van publicaties, inrichten van literaire prijskampen... Zo ontstonden onder meer Het Vrije Woord Het Vrije Woord
Het Vrije Woord (1865-1867) was een Antwerps liberaal en Vlaamsgezind weekblad. Het steunde de Meetingpartij. Lees meer (1865-1867) (Brugge), De Vriendschap De Vriendschap
De Vriendschap (1844-1944) was een flamingantische letterkundige vereniging in Roeselare, die zich bekommerde om het gebruik en de ontwikkeling van de ‘Vlaamse moedertaal’. Lees meer (Roeselare), In Vlaanderen Vlaamsch, De Kruisbroeders, Broederlijke Weldadigheid (Kortrijk), Het Vlaamsche Verbond voor Moedertaal en Vaderland (Oostende), De Vereenigde Vrienden (Rumbeke), Voor Taal Verenigd (Izegem) en de Zonen der Arendsbeek (Harelbeke). De meeste van deze verenigingen waren ofwel katholiek ofwel liberaal getint. Toch zou ook de idee van een onafhankelijke Vlaamsche Volkspartij Vlaamsche Volkspartij
De Vlaamsche Volkspartij (1892) was een Brusselse progressieve en liberale partij. Ze streefde naar vervlaamsing en democratisering van het openbare leven. Electoraal bleef het succes uit... Lees meer in West-Vlaanderen veld winnen. In 1862 werd in Brugge door Emiel Moyson Moyson, Emiel
Lees meer de Vlaamsche Broederbond Vlaamsche Broederbond
De Vlaamsche Broederbond was een Brugse Vlaamsgezinde vereniging, in 1862 opgericht door Emiel Moyson, die de ambitie had om Vlaamsgezinden over de partijgrenzen heen te verenigen. Ze spe... Lees meer opgericht. De Vlaamsche Broederbond was op neutraal levensbeschouwelijke leest geschoeid en tijdens haar eerste jaren van bestaan was een van haar voornaamste actiepunten in verkiezingstijd het steunen van kandidaten die een Vlaams programma verdedigden. In januari 1864 behaalde de onafhankelijke Vlaamse Volkspartij in Brugge een succes: een coalitie van Vlaamsgezinde katholieken en liberalen (onder anderen Gezelle, Jan van Rijswijck Van Rijswijck, Jan
De liberaal Jan van Rijswijck (1853-1906) was burgemeester van Antwerpen. Zijn inzet voor de rol van het Nederlands in de lokale politiek en het verenigingswezen alsook zijn volksgezinde ... Lees meer en de Vlaamsche Broederbond) slaagde erin om de kandidaat van de liberale partij, Paul Devaux, een electorale nederlaag aan te smeren die zelfs een regeringscrisis tot gevolg had. Twee jaar na zijn oprichting in 1864 scheidde een arbeidersvereniging De Klauwaarts De Klauwaarts
De Toon, Tooneel- en Letterkundige Maatschappij De Klauwaarts, opgericht in 1886, was een Antwerpse liberale culturele vereniging en podium voor literair werk. Lees meer zich van de Vlaamsche Broederbond af.

In 1870 kwam er een overkoepeling van deze Vlaams-katholieke en Vlaams-liberale verenigingen tot stand. Alle hierboven vermelde maatschappijen met uitzondering van de Vlaamsche Broederbond sloten zich aan bij de Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk
De Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk was een overkoepelende flamingantische organisatie, opgericht in 1869 op initiatief van de Kortrijkse letterkundige vereniging In Vlaanderen Vlaams... Lees meer . Door de krachten te bundelen wilden de verenigingen met de Bond een grotere druk uitoefenen. Er werden verzoekschriften ter vervlaamsing van het openbaar leven verstuurd en net zoals de Vlaamsche Broederbond werden Vlaamsgezinde politici in verkiezingstijd gesteund. Het belangrijkste actiepunt van de Bond waren de volksvergaderingen waarop het West-Vlaamse volk werd gesensibiliseerd. Vanuit de Bond werden ook nieuwe verenigingen opgericht zoals de Vriendenkring (Lo) en De Klauwaerts (Moorslede). De werking van de Bond bereikte haar hoogtepunt met de actie voor de taalwet van 1873 ( taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer ). De Bond, die net zoals de Vlaamsche Broederbond in een neutrale levensbeschouwelijke sfeer werd opgericht, kreeg na verloop van tijd in eigen rangen toch te kampen met de steeds groter wordende tegenstelling tussen liberalen en katholieken. Na 1873 was de Bond dan ook over haar hoogtepunt heen en taande de werking. Een niet onbelangrijke inbreng in de Bond werd geleverd door priester-leraren. Deze priester-leraren engageerden zich later ook in de Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer afdelingen die in West-Vlaanderen werden opgericht.

Vanaf de jaren 1870 kwamen diverse afdelingen van het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer en Davidsfonds tot stand. In 1872 werd in Brugge met de werking van de eerste West-Vlaamse Willemsfondsafdeling begonnen en vanuit Brugge, waar Julius Sabbe Sabbe, Julius
Lees meer een vooraanstaande rol innam, werden andere afdelingen in het leven geroepen (bijvoorbeeld Roeselare). Het Willemsfonds zou in West-Vlaanderen al vlug door het Davidsfonds worden overvleugeld. In 1875 werden er al Davidsfondsafdelingen in Brugge, Tielt en Roeselare opgericht. Later kwamen er nog afdelingen in Ieper, Pervijze, Nieuwpoort, Waregem... Overal ontstond er een typische Davidsfondswerking met eigen kenmerken. De Brugse en Tieltse afdeling vielen op door hun inspanningen om de West-Vlaamse provincieraad te vernederlandsen.

Het provinciebestuur

De mobilisatie over de katholieke en liberale partijgrenzen heen spitste zich vooral toe op de vernederlandsing van het openbaar leven en in het bijzonder op de vernederlandsing van de gemeente- en provincieraden. Tot 1864 hielden katholieken en liberalen in de provincieraad en in de Bestendige Deputatie elkaar in evenwicht. Na hun verkiezingsoverwinning van 1864 waren de leden van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer het sterkst in het provinciebestuur vertegenwoordigd. Met uitzondering van het intermezzo 1877-1878 had West-Vlaanderen tot 1884 liberale gouverneurs. De samenwerking tussen een liberale gouverneur en een overwegend katholieke Bestendige Deputatie of provincieraad verliep meer dan eens in een gespannen sfeer. Bij de Vlaamsgezinde gouverneur Benoit Vrambout, een tegenstander van het exclusief gebruik van het Frans, vonden de Vlaamsche Broederbond Vlaamsche Broederbond
De Vlaamsche Broederbond was een Brugse Vlaamsgezinde vereniging, in 1862 opgericht door Emiel Moyson, die de ambitie had om Vlaamsgezinden over de partijgrenzen heen te verenigen. Ze spe... Lees meer en de Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk met hun taaleisen gehoor. In 1860 beantwoordde hij de vraag van de Vlaamse Bond van Antwerpen om de verslagen van de provincieraad in een afzonderlijke Nederlandstalige vertaling te laten verschijnen positief, wat dan ook vanaf 1861 gebeurde. Het bestuursmemoriaal was op dat ogenblik al in beide landstalen opgesteld. Een vertaling van de besluiten van de Bestendige Deputatie wees Vrambout later af omwille van mogelijke interpretatiegeschillen. De Bond en de Broederbond bekwamen onder meer de toezegging dat de taal van de belanghebbende zou worden gebruikt, dat de nieuw aangeworven ambtenaren de Vlaamse taal moesten machtig zijn en dat de Vlaamse en de Franse taal werden gelijkgesteld. Met de verkiezing van Hendrik Horrie Horrie, Hendrik
Hendrik Horrie (1807-1901) was textielhandelaar, politicus en kunstenaar. Hij was lid van verschillende Vlaams-katholieke verenigingen in Roeselare en bouwde daar een uitgebreid netwerk u... Lees meer en P. Boutens had de provincieraad haar eerste Vlaamsstrijdende raadsleden. Tussen 1871 en 1878 interpelleerde Horrie jaarlijks over het taalgebruik in de administratie. Daaruit bleek dat de beloftes van Vrambout in de praktijk niet even stipt werden nageleefd. Zo waren de meeste stukken die het Roeselaarse stadsbestuur ontving uitsluitend in het Frans opgesteld terwijl het stadsbestuur van Roeselare als eerste de Nederlandse taal gebruikte in haar briefwisseling met het provinciebestuur. Ook na de taalwet van 1878 werd er nog steeds over het taalgebruik geïnterpelleerd. Vrambout zorgde ervoor dat elke provinciale dienst over een ambtenaar beschikte die de Nederlandse taal beheerste en dat er een aparte dienst voor Vlaamse zaken werd opgericht. De opvolgers van Vrambout waren echter minder (uitgesproken) Vlaamsgezind. Verzoeken met betrekking tot verdergaande vernederlandsing werden doorgaans naar de Bestendige Deputatie doorverwezen waar de meeste onbeantwoord bleven en een stille dood stierven. In 1894 werd beslist dat het taalgebruik in de provincieraad vrij was en dat alle stukken in het Frans en het Nederlands zouden worden opgesteld. Over de Franstalige en de Nederlandstalige versies van reglementen werd vanaf 1894 apart gestemd. Luc Schepens berekende dat tussen 1892 en 1904 het grootste deel van de provincieraadsleden de eed in het Nederlands aflegde. Andere Vlaamsstrijdende provincieraadsleden waren Ph. de Brabant, Alfons Carlier Carlier, Alfons
Alfons Carlier (1845-1912) was van 1870 tot 1886 voorzitter van de Bond van Westvlamingen voor Taal en Volk. Hij was een gevierd spreker en gelegenheidsdichter. Lees meer , Alfons Depla Depla, Alfons
Alfons Depla (1860-1924) was een Vlaamse arts, politicus en activist. Hij was onder meer actief in de Leuvense studentenbeweging en werd tijdens de Eerste Wereldoorlog lid van de Raad van... Lees meer en Ch. Serweytens. Net zoals Horrie en Boutens waren zij leden van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer . In 1912 werd de Nederlandsonkundige L. Janssens de Bisthoven tot gouverneur van West-Vlaanderen benoemd.

Christen-democratie en Daensistische Beweging

Tijdens het laatste kwart van de 19de eeuw vestigden zich in West-Vlaanderen industriële nijverheden. Dit was vooral het geval in de streek rond Kortrijk en in steden zoals Brugge, Tielt en Roeselare. De belangrijkste industrie was de textielnijverheid. Het socialisme had in West-Vlaanderen enkel in Brugge (Emiel Moyson), Oostende en in de streek rond Menen ( August Debunne Debunne, August
August Debunne (1872-1963) was een West-Vlaamse socialistische politicus die tijdens zijn loopbaan weigerachtig stond tegenover Vlaamse eisen. Lees meer ) groeikansen. In de rest van West-Vlaanderen kwam het socialisme niet of nauwelijks van de grond. Het westelijke deel van West-Vlaanderen behield zijn overwegend agrarisch karakter.

De gevolgen van de industrialisering deden ook de West-Vlamingen zoeken naar oplossingen voor de sociale problemen. Flamingant Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer en zoals Juliaan Delbeke Delbeke, Juliaan
Juliaan Delbeke (1859-1916) was een gevierd spreker, kunstliefhebber en katholiek politicus. Als volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Roeselare en als voorzitter voor de Katholi... Lees meer , Alfons Depla Depla, Alfons
Alfons Depla (1860-1924) was een Vlaamse arts, politicus en activist. Hij was onder meer actief in de Leuvense studentenbeweging en werd tijdens de Eerste Wereldoorlog lid van de Raad van... Lees meer , Achiel Lauwers, Achiel
Achiel Lauwers (1864-1910) richtte in West-Vlaanderen Nederlandstalig onderwijs voor arbeiderskinderen in en stond aan het stuur van de Roeselaarse en Brugse Gildes der Ambachten en Chris... Lees meer en Emiel Lauwers Lauwers, Emiel
Emiel Lauwers (1858-1921) was actief in het Leuvense studentenleven. Hij werkte mee aan verschillende tijdschriften: onder andere De Vlaamsche Vlagge, Kwaepenninck en Onze Vlaamsche Wekke... Lees meer , Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer , Serafien Dequidt Dequidt, Serafien
Serafien Dequidt (1859-1911) was een West-Vlaamse priester van cultuurflamingantische signatuur, die een belangrijke rol speelde bij de Boerenkrijgherdenking van 1889 en bij huldes aan Ve... Lees meer ... bleven niet ongevoelig voor de sociale materie en legden de band tussen de Vlaamse kwestie en een sociale strijd. De Vlaamse beweging werd voor hen een volksstrijd. Hun interesse voor de sociale problematiek ontsproot niet alleen uit een bekommernis om het lot van de arbeider maar ook uit de wens om de arbeidersklasse uit het socialistisch vaarwater te houden. Ontstonden de eerste sociale initiatieven nog in een paternalistische geest, algauw plaatsten flaminganten zich aan het hoofd van deze beweging. Van die positie wilden ze gebruikmaken om hun eigen plaats binnen de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer te versterken. Zij eisten een democratisering van het politieke leven. De grootste groep onder hen stamde uit de traditie van de blauwvoeterij Blauwvoeterij
Blauwvoeterij is de benaming voor de eerste fase van de katholieke Vlaamse studentenbeweging, vanaf de ‘Groote Stooringe’ in 1875 in het Klein Seminarie van Roeselare tot omstreeks 1880, ... Lees meer en was lid van de West-Vlaamse oud-hoogstudentenbond. Van deze oud-hoogstudentenbond ging een grote invloed uit. Door land- en gouwdagen te organiseren, meetings te houden, verzoekschriften te versturen... wilden de leiders van de oud-hoogstudentenbond de bevolking achter de Vlaamse beweging doen scharen en wilden ze waarschuwen voor het socialisme. Zij wilden van de Vlaamse beweging een volksbeweging maken.

In 1887 werd in Brugge de eerste West-Vlaamse gilde van ambachten opgericht, die als voorbeeld gold voor andere gilden. In deze gilden speelden Vlaamsgezinde en sociaal geëngageerde priesters een belangrijke rol (A. Lauwers, Honoré Maes Maes, Honoré
Honoré Maes (1879-1971) was een West-Vlaamse priester, die vanuit zijn flamingantische opvattingen diverse sociale en syndicale activiteiten ontplooide in het kader van de opkomende chris... Lees meer , Edouard de Gryse De Gryse, Edouard
Edward de Gryse (1848-1909) was een priester, deken en seminarieleraar. Hij combineerde en christelijke, sociale en Vlaamse overtuiging. Lees meer , Adolf van Lerberghe...). Scholl noemde op zijn beurt deze generatie priesters de West-Vlaamse school. Zij waren de voortrekkers van de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer in West-Vlaanderen en waren voorstanders van een eigen vertegenwoordiging van de arbeiders in de politiek.

Een aantal flaminganten kwam uit democratische en Vlaamsgezinde overtuiging in botsing met de katholieke partij. De sociale problematiek kwam voor hen slechts op de tweede plaats. Uit ongenoegen met de Brugse katholieke kiesassociatie richtte Eugeen van Steenkiste Van Steenkiste, Eugeen
Lees meer eind 1886 De Vrije Vlamingen De Vrije Vlamingen
Lees meer op. Tot De Vrije Vlamingen behoorden ook Camiel Moeyaert Moeyaert, Camiel
Camiel Moeyaert (1868-1946) was een daensistisch publicist, drukker en politicus. Lees meer , Gustaaf Stock Stock, Gustaaf
De Vlaamsgezinde Bruggeling Gustaaf Stock (1862-1924) sympathiseerde aanvankelijk met het daensisme, maar slot zich later aan bij de katholiek partij. Na de Eerste Wereldoorlog werd hij d... Lees meer en Emiel de Visschere De Visschere, Emiel
Emiel de Visschere (1861-1910) engageerde zich tijdens zijn Leuvense studietijd in de katholieke Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging. Nadat hij zich in Brugge als advocaat had ... Lees meer . In hun orgaan De Klauwaert De Klauwaert (1887-1900)
Brugs Vlaams maandblad (1888-1900) met radicaal Vlaamsgezinde standpunten, bekritiseerde taalbeleid in katholieke instellingen en viel bisschop Faict aan. Belangrijke rol in de opkomst v... Lees meer – gefinancierd door de West-Vlaamse oud-hoogstudentenbond – eisten De Vrije Vlamingen de onmiddellijke vernederlandsing van het Brugs stadsbestuur en de Brugse scholen. In 1891 werd in Kortrijk de Zuidvlaamsche sprekersbond, die eveneens de katholieke partij in democratische zin trachtte te hervormen, opgericht. In deze Zuidvlaamsche sprekersbond speelden Léonce du Castillon Du Castillon, Léonce
Léonce du Castillon (1869-1941) engageerde zich als sociaal voelende Vlaamsgezinde gedurende een aantal decennia in het daensisme, waarvan hij zich na 1900 echter geleidelijk verwijderde.... Lees meer en Hector Plancquaert Plancquaert, Hector
Hector Plancquaert (1863-1953) was via zijn weekblad Het Recht een spilfiguur binnen de daensistische beweging. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij als radicale flamingant betrokken bi... Lees meer een vooraanstaande rol. Met de steun van de oud-hoogstudentenbond werden ook op andere plaatsen gelijkaardige sprekersbonden opgericht. Deze sprekersbonden organiseerden meetings die dikwijls resulteerden in de oprichting van boerenbonden, ziekenbonden en volksbibliotheken. Daarmee waren de kiemen gelegd voor de Daensistische Beweging Daensistische beweging
Daensistische beweging is de verzamelnaam voor een geheel van feiten, opvattingen, organisaties, personen en strijdmiddelen die tijdens de late 19de en de vroege 20ste eeuw een onderdeel... Lees meer . Die Daensistische Beweging was in West-Vlaanderen geconcentreerd in twee centra: Brugge en Kortrijk. Uit ongenoegen met de ontoereikende toegevingen en hervormingen van de katholieke partij werden na de verkiezing van Adolf Daens Daens, Adolf
Priester Adolf Daens (1839-1907) was de grondlegger en het boegbeeld van de daensistische beweging en van de Christene Volkspartij. Lees meer in Kortrijk (1895) en in Brugge (1896) Kristene Volkspartijen opgericht. In het zuiden van West-Vlaanderen waren Du Castillon en Plancquaert de voortrekkers. Zij gaven de Daensistische Beweging er een radicaal Vlaams karakter. In mei 1896 scheurde in Brugge een groep leden van de gilde van ambachten zich af en richtte ze de Kristene Volkspartij op. In Brugge kreeg de Daensistische Beweging een minder uitgesproken Vlaams karakter. In Roeselare-Tielt brak de Daensistische Beweging wat later door. In Roeselare, waar Ferdinand Rodenbach voorzitter van de Kristene Volkspartij was en waar de klemtoon ook op de Vlaamse strijd was gelegd, doofde de beweging omstreeks de eeuwwisseling uit. In Tielt kwamen de daensisten ondanks het wegsturen van priester Florimond-Alphonse Fonteyne Fonteyne, Florimond-Alphonse
De West-Vlaamse priester Florimond-Alphonse Fonteyne (1856-1923), die vanwege zijn politieke bedrijvigheid door de kerkelijke overheid uit die functie werd geschorst, speelde op diverse p... Lees meer toch van de grond en hielden ze langer stand dan in Roeselare. Paul Robberecht werd er de leider. Toch zou de Daensistische Beweging in Roeselare-Tielt nooit echt helemaal doorbreken. In het arrondissement Ieper kwam de Daensistische Beweging al helemaal niet van de grond wat verklaard wordt door de late industrialisering.

Hoewel de daensisten in West-Vlaanderen al vanaf 1895 aan de verkiezingen deelnamen, behaalden ze pas in 1912 hun eerste groot succes: Fonteyne werd in Brugge met steun van de liberalen tot volksvertegenwoordiger verkozen. Op dat ogenblik was de Daensistische Beweging al over haar hoogtepunt heen. De daensisten hadden een gebrek aan goede kandidaten en een standvastig verkiezingsprogramma. Tegen de hegemonie van de katholieke partij konden ze zelden op. Hoewel veel flaminganten met de daensisten sympathiseerden en hen aanvankelijk ook steunden, verkozen de meesten de eenheid van de katholieke partij te blijven verdedigen. Ook het optreden van de bisschop van Brugge stond een doorbraak van de Daensistische Beweging in de weg. In mei 1896 liet bisschop Gustave Waffelaert Waffelaert, Gustave
Gustave Waffelaert (1847-1931) was bisschop van Brugge van 1895 tot 1931. Hij was voorstander van de West-Vlaamse gewesttaal. Ondanks een zekere Vlaamslievendheid kwam hij in conflict met... Lees meer in alle West-Vlaamse kerken de gelovigen waarschuwen voor de daensisten. Drie jaar later veroordeelde Waffelaert in zijn vastenbrief het daensisme en in 1900 werd priester Fonteyne gesuspendeerd.

De Daensistische Beweging leidde niet alleen in verschillende gevallen tot een scheuring binnen de katholieke partij maar soms ook tot een verscheuring van het katholieke verenigingsleven. Een aantal verenigingen kwam in daensistische invloedssfeer terecht wat door een groep leden niet kon bijgetreden worden. Anderzijds leidde de verdeeldheid ook tot het ontslag van daensistische (bestuurs)leden. Dit laatste was onder meer het geval voor meerdere Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer afdelingen.

Binnen de katholieke partij bleven de flaminganten ijveren voor een eigen vertegenwoordiging op de verkiezingslijst maar de kiesassociaties hielden de teugels strak in handen en dit zeker wat de lijstsamenstelling voor de parlementsverkiezingen betrof. Voor de provincie- en de gemeenteraadsverkiezingen werden er op het einde van de 19de eeuw al Vlaamsgezinde kandidaten op de katholieke lijst opgenomen maar niet altijd op een verkiesbare plaats. Voor de parlementsverkiezingen lagen de zaken moeilijker. Van een doorbraak inzake deze lijstsamenstelling is pas vanaf de jaren 1920 sprake. Toch kunnen we na de eeuwwisseling vaststellen dat de katholieke partij in West-Vlaanderen al een paar Vlaamsgezinde volksvertegenwoordigers zoals Harry Baels Baels, Henri
Henri Baels (1878-1951) was een jurist, bedrijfsleider en politicus van de katholieke partij die zowel lokaal als nationaal een aantal leidende functies bekleedde. Hij behoorde tot een fl... Lees meer (vanaf 1912), Juliaan Delbeke Delbeke, Juliaan
Juliaan Delbeke (1859-1916) was een gevierd spreker, kunstliefhebber en katholiek politicus. Als volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Roeselare en als voorzitter voor de Katholi... Lees meer (vanaf 1904) en Aloïs van de Vyvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer (vanaf 1911) in zijn rangen had. Bij de liberale partij Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer stonden de zaken er nog slechter voor. De conservatieve en in vele gevallen zelfs Fransgezinde associaties domineerden de partij volledig. Enkel in Brugge kwam daarin verandering. In 1911 hervormde de arbeidersvereniging het Van Gheluwe's Genootschap Van Gheluwe's Genootschap
Lees meer , die geleid werd door de Vlaamsgezinde middenklasse, zich tot politieke organisatie waardoor ze een meerderheidspositie bekleedde binnen de Brugse liberale partij.

De Eerste Wereldoorlog: Frontbeweging en activisme

De vier jaar durende loopgravenoorlog aan het nauwelijks wijzigende IJzerfront verdeelde de provincie West-Vlaanderen in een bezet en een onbezet deel. Het bezette West-Vlaamse grondgebied was door de Duitsers in een etappe- en operatiegebied onderverdeeld. De frontstreek, de kust en Brugge vormden het operatiegebied terwijl de rest samen met Oost-Vlaanderen tot het etappegebied behoorde. De etappe- en operatiegebieden stonden onder direct Duits burgerlijk en militair bevel. Aanvankelijk verbleven de militaire gouverneur en de president van de Zivilverwaltung in Brugge maar eens het front was gestabiliseerd, vestigden ze zich in Tielt. De meeste gemeentebesturen oefenden onder supervisie van de bezetter hun functie verder uit, andere werden afgezet of waren met de bevolking mee weggevlucht. De dreiging van een nakende oorlog had immers een groot deel van de West-Vlaamse bevolking naar Nederland of het noorden van Frankrijk doen uitwijken.

Achter de frontlinie ontstond uit de Vlaamsgezinde werking van priesters, studenten en intellectuelen de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer .

De radicalisering van de Fronters deed de Frontbeweging op het einde van de oorlog de onmiddellijke federalisering van België eisen. Die Frontbeweging was bijna uitsluitend op West-Vlaamse bodem actief. De West-Vlamingen, die het sterkst in het Belgisch leger waren vertegenwoordigd, hadden er een groot aandeel. De aanslepende oorlog en de daarmee gepaard gaande ellende vormden daarentegen geen goede voedingsbodem voor het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer in het bezette deel van West-Vlaanderen. Door de grote materiële schade, de opeisingen en de grote aantallen slachtoffers en gesneuvelden bleef de grootste groep flaminganten de Duitsers vijandiggezind. Bovendien belemmerden de militaire situatie en het systeem van verplichte reispassen de bewegingsvrijheid in West-Vlaanderen. Zonder Duitse toestemming mocht men niet naar andere gemeenten reizen, wat natuurlijk communicatie en propaganda ernstig bemoeilijkte. Het activisme was in West-Vlaanderen dan ook een kwestie van individuen of geïsoleerde groepen die bijna altijd banden met Jong-Vlaanderen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer of de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer hadden. Een van de uitzonderingen hierop was Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer die wel een leerstoel aan de vernederlandste universiteit van Gent aanvaardde ( von Bissing Universiteit Von Bissinguniversiteit
Lees meer ), maar weigerde in de Raad van Vlaanderen te zetelen. Zeventien leden van de Raad van Vlaanderen woonden in West-Vlaanderen of waren van West-Vlaanderen afkomstig. In oktober 1917 werd de West-Vlaamse gouwraad van de Raad van Vlaanderen geïnstalleerd. Voorzitter van de gouwraad was de Kortrijkse daensist Gustaaf Doussy Doussy, Gustaaf
Gustaaf Doussy (1881-1941) was een Vlaamse arts die actief was in de Leuvense Vlaamsgezinde studentenbeweging, het daensisme en het democratisch Vlaams-nationalisme. Tijdens de Eerste Wer... Lees meer . De gouwraad stelde uit haar midden een bureau en een Bestendige Deputatie met als respectieve voorzitters Victor Lambrecht Lambrecht, Victor
Advocaat Victor Lambrecht (1864-1948) was actief in het daensisme, sloot zich tijdens de Eerste Wereldoorlog aan bij het activisme en collaboreerde als lid van het Vlaamsch Nationaal Ver... Lees meer en Alfons Depla Depla, Alfons
Alfons Depla (1860-1924) was een Vlaamse arts, politicus en activist. Hij was onder meer actief in de Leuvense studentenbeweging en werd tijdens de Eerste Wereldoorlog lid van de Raad van... Lees meer samen. Eind 1917 werden er in Oostende, Brugge en Kortrijk propagandaburelen van de Raad van Vlaanderen opgericht. Voor 1917 waren er al activistische kernen in deze drie steden maar deze legden pas tijdens het laatste oorlogsjaar hun grootste activiteit aan de dag. In augustus 1915 werd in Oostende een Jong-Vlaamse groep gesticht waar Eugène Everaerts Everaerts, Eugène
Eugène Everaerts (1880-1976) was een spilfiguur van het activisme in Oostende. Na de Eerste Wereldoorlog week hij uit naar Nederland. Lees meer en Eugeen van Oye Van Oye, Eugeen
Eugeen van Oye (1840-1926) was een arts, dichter en toneelschrijver. Hij was de leerling van Guido Gezelle en vertoefde in de kringen van Peter Benoit. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was ... Lees meer de leidende figuren van waren. Deze laatste was tevens de eerste voorzitter van Jong-Vlaanderen. In 1918 werden in Oostende activistische volksvergaderingen en betogingen georganiseerd. In Brugge was de liberale dokter Emile Dumon Dumon, Emile
De Brugse progressief-liberale geneesheer Emile Dumon (1862-1948) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog vergaand in het activisme. Lees meer de spilfiguur van het activisme. Eind 1917 hervormde hij samen met Albert Maene een letterkundige kring tot de Groeningerwacht Groeningerwachten
De Groeningerwacht was een Vlaamsgezinde jongemannenvereniging, opgericht op 11 juli 1909 en ontbonden bij het einde van de Eerste Wereldoorlog. De organisatie stapte mee in het activisme... Lees meer , een vereniging waarin werd getracht de Brugse jeugd voor het activisme te winnen. Dit zelfde doel streefden ook de verenigingen Jong Brugge en blauwvoeterij Blauwvoeterij
Blauwvoeterij is de benaming voor de eerste fase van de katholieke Vlaamse studentenbeweging, vanaf de ‘Groote Stooringe’ in 1875 in het Klein Seminarie van Roeselare tot omstreeks 1880, ... Lees meer na. Naast het organiseren van meetings werd er in Brugge eveneens een perscomité en een Vlaamse boekhandel opgericht. Met uitzondering van Camiel Moeyaert Moeyaert, Camiel
Camiel Moeyaert (1868-1946) was een daensistisch publicist, drukker en politicus. Lees meer , die vanaf september 1918 op verzoek van de Duitsers het Brugsch Dagblad drukte, hielden de Brugse daensisten zich van het activisme afzijdig. In Kortrijk traden in 1917 daensisten onder leiding van Doussy tot het activisme toe. Kortrijk telde twee activistische toneelgroepen en de activisten begonnen er een eigen dagblad en muziekafdeling. In augustus 1918 werd in Tielt een nieuw propagandabureel ingericht met Gerard Buysschaert als bestuurder. Een tekort aan financiële middelen en propagandamateriaal en de beperkte bewegingsvrijheid stonden een optimaal functioneren van deze propagandaburelen in de weg. Samen met het laattijdig op gang komen van het activisme had dit tot gevolg dat bij het grootste deel van de West-Vlaamse bevolking het activisme onbekend bleef.

Interbellum en Tweede Wereldoorlog

Radicalisme tijdens de jaren 1920

Na de Eerste Wereldoorlog wordt de Vlaamse beweging in West-Vlaanderen door een radicaal en bijna exclusief katholiek karakter gekenmerkt. Het West-Vlaams particularisme, de grote impact van de Vlaamse studentenbeweging, de frontsoldaten en de Eerste Wereldoorlog en zijn nasleep droegen tot die radicale sfeer bij. Vooral het laattijdig op gang komen van het herstel van de verwoeste gewesten leidde tot gemor bij de bevolking. In de agrarische gebieden waar de bevolking nog niet of nauwelijks kon rekenen op katholieke of socialistische sociale organisaties zou het Vlaams-nationalisme een sterke opgang kennen. De West-Vlaamse vertegenwoordigers gingen dan ook voorop in de radicalisering of in de Vlaams-nationalistische oriëntering van Vlaamse verenigingen, verbonden of politieke partijen. In de liberale partij Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer en socialistische partij Socialistische partij
De socialistische partij werd in België in 1885 opgericht als de Belgische Werkliedenpartij (BWP), veranderde in 1945 haar naam in Belgische Socialistische Partij (BSP) en viel in 1978 u... Lees meer was er nauwelijks aandacht, laat staan plaats, voor de Vlaamse kwestie, een paar witte raven niet te na gesproken. Op het provinciale liberale partijcongres van 1919 werd beslist de tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer van Vlaanderen verder na te streven. In Brugge konden de Vlaamsgezinde liberalen van het Van Gheluwe's Genootschap, onder leiding van Jules Boedt Boedt, Jules
Jules Boedt (1884-1966) was een Vlaamsgezinde, liberale politicus die een belangrijke activiteit ontplooide in het liberale verenigingsleven in Brussel. Lees meer , niet akkoord gaan met deze beslissing. Op verschillende plaatsen kon de vooroorlogse werking van het Willemsfonds niet hervat worden. De West-Vlaamse socialistische partij kon zich al evenmin achter een uitgesproken Vlaams programma scharen en liet haar stellingname aan het nationaal bestuur over. Socialisten zoals Achille van Acker Van Acker, Achille
Achille van Acker (1898-1975) was een socialistische politicus uit Brugge, die in het begin van zijn carrière een tijdlang lid was van de Frontbeweging. Na de Tweede Wereldoorlog bekleedd... Lees meer en Adiel Dierkens, voor wie Vlaamse ontvoogding hand in hand ging met sociale emancipatie, lieten zich wel eens als Vlaamsgezind opmerken maar stonden in eigen rangen alleen. Een grote groep leden van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer koos wel resoluut voor het minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer . Na op de Firmin Deprez Deprez, Firmin
Firmin Deprez 1890-1916) speelde vóór de Eerste Wereldoorlog een belangrijke rol in de katholieke Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging. Hij sneuvelde in 1916 aan het IJzerfront ... Lees meer hulde in Torhout de oprichting van het West-Vlaams Katholiek Vlaams Verbond te hebben aangekondigd, gingen zij hiertoe over op 27 april 1919, in Roeselare. Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer werd tot voorzitter gekozen en leidde namens de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer (KVV) de onderhandelingen voor de komende verkiezingen met zowel de kiesassociatie als de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer . Met beide partijen werd een akkoord gesloten maar de overeenkomst met de associatie, de zogenaamde formule van Brugge die een afzwakking van het minimumprogramma inhield, deed algauw de bruggen tussen Front- en katholieke partij op provinciaal niveau opblazen. Op arrondissementeel vlak werd de ruimte voor onderhandelingen opengelaten maar daar zouden evenmin positieve resultaten worden geboekt. Het niet integraal aanvaarden van het minimumprogramma door de katholieke partij maakte niet alleen een gemeenschappelijke lijst onmogelijk. In Roeselare-Tielt deed dit de Fronters afzien van het steunen van de Vlaamsgezinde kandidaten op de katholieke lijst, ook al konden de Fronters er geen eigen lijst samenstellen. De Frontpartij, die hoofdzakelijk uit frontsoldaten bestond, had in West-Vlaanderen in het kleine jaar na de wapenstilstand nog nagenoeg geen organisatie opgebouwd. De Frontersronters konden dan ook maar in twee arrondissementen een eigen lijst indienen: Brugge (Florimond Verheye) en Veurne-Diksmuide-Oostende. In Ieper hadden de Fronters een kartel gesloten met dissidente katholieken en stond Berten Pil Pil, Berten
De scheikundige Albert ‘Berten’ Pil (1892-1940) was oud-strijder van de Eerste Wereldoorlog en lag mee aan de basis van het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS). Pil was erg actief in ... Lees meer , wiens kandidatuur door Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer en Emile Butaye Butaye, Emile
Emile Butaye (1882-1953) was een leraar, landmeter en Vlaams-nationalistisch politicus. Na de Eerste Wereldoorlog werd hij actief in het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS) en was hij... Lees meer werd gesteund, voor de Fronters als tweede op de lijst. Geen enkele West-Vlaamse kandidaat van de Frontpartij zou verkozen worden. Binnen de katholieke partij moest bij het samenstellen van de lijsten voortaan rekening worden gehouden met de gevolgen van de invoering van de standsorganisatie. De associaties verloren hun monopolie en moesten rekening houden met de werklieden en de flaminganten die hun eigen Vlaamsgezinde voormannen op de lijst wilden plaatsen. Zo werd in 1919 in Roeselare-Tielt de flamingant Isidoor de Greve De Greve, Isidoor
Isidoor de Greve (1878-1965) belandde via de christelijke vakbeweging in de politiek. In 1919 werd hij tot kamerlid verkozen op de katholieke lijst. Vanuit zijn Vlaamsgezinde en antimilit... Lees meer naast Aloïs van de Vyvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer en Sap verkozen en in Kortrijk Arthur Catteeuw. In Brugge werd Lodewijk Scharpé Scharpé, Lodewijk
Lodewijk Scharpé (1869-1935) was een taalkundige die aan het begin van de 20ste eeuw bijdroeg tot de vernederlandsing van de Leuvense universiteit. Na de Eerste Wereldoorlog zette hij zic... Lees meer , de kandidaat van de arbeiders die pas na veel moeite een plaats op de lijst kreeg, niet verkozen.

Een schaduwvlek op de West-Vlaamse kaart was de kuststreek. Ten gevolge van het toerisme, de immigratie van welgestelde Franstaligen uit Brussel en Wallonië en de verkavelingspolitiek kreeg de hele kuststreek een Frans cachet. De verfransing leefde niet zozeer bij de autochtone bevolking maar openlijke uitingen van Vlaamsgezindheid bedreigden hun broodwinning. Het vieren van de Vlaamse feestdag was aan de kust niet vanzelfsprekend. Zo werd in Knokke in de tussenoorlogse periode geen enkele keer Elf juli Guldensporenslag
De Guldensporenslag was een veldslag op de Groeningekouter nabij Kortrijk op 11 juli 1302. Hierbij werd het Franse ridderleger verslagen. De slag kreeg in de Vlaamse beweging een symbolis... Lees meer gevierd. In de meeste badplaatsen werd dit pas op het einde van de jaren 1930 mogelijk. Tijdens de jaren 1930 begonnen de Vlaamsgezinde badgasten zich te organiseren en richtten ze eigen verenigingen en een eigen blad op. Niet zelden leidde de taaltoestand aan de kust tot wrijvingen en relletjes. Het jaarlijkse bezoek van IJzerbedevaarders ( IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer ) aan de kust zorgde regelmatig voor opstootjes. In oktober 1937 stelde de Oostendse burgemeester voor om van de kust een tweetalig gebied te maken. Dit stuitte op verzet van het stadsbestuur van Brugge en de meeste kustgemeenten.

Begin de jaren 1920 evolueerden de leiders van de West-Vlaamse Frontpartij in de richting van een traditioneel en reactionair-katholiek, anti-Belgisch Vlaams-nationalisme dat mee de basis moest vormen van een nieuwe corporatieve staatsinrichting. Het socialisme en het liberalisme beschouwden zij als een uitwas van de grondwet van 1831. De Belgische grondwet was voor hen ook de bron van het heidendom en de overheersing van de Franse cultuur. De katholieke partij had het voor hen verkorven omdat ze volop meewerkte aan het totstandkomen en naleven van die grondwet. Natuurlijk was ook het te gematigde standpunt inzake de Vlaamse zaak een doorn in het oog voor de Fronters. De basis van hun ideologie was het pure katholicisme en alles moest daarvan worden afgeleid. De Vlaams-nationalisten beschouwden zich als de ware katholieken en de strijd tegen de katholieke partij was voor hen ook een strijd tegen de particratie. Belangrijke bijdragen tot het ontstaan van deze ideologie werden geleverd door Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer , Leuridan, Pil en de priesters Karel van der Espt Van der Espt, Karel
Karel van der Espt (1891-1938) was priester en docent aan het Amerikaans college in Leuven. Samen met Berten Pil en Odiel Spruytte werkte hij een katholiek Vlaams-nationalisme uit. ... Lees meer en Odiel Spruytte Spruytte, Odiel
Odiel Spruytte (1891-1940) was een ‘petit vicaire’ en een dwarsdenker in het bisdom Brugge. Als Vlaams-nationalist behoorde hij tot de kernredactie van het weekblad Jong Dietschland, en w... Lees meer . Ondanks het feit dat op het eerste provinciale congres van de Frontpartij in Lichtervelde (15 juni 1919) het Godsvrede Godsvrede
Godsvrede is een middeleeuws begrip dat een schorsing van de vijandelijkheden tussen verschillende partijen inhoudt. In de geschiedenis van de Vlaamse beweging werd het begrip op verschil... Lees meer standpunt werd aanvaard, zou de Godsvrede dan ook vlug in West-Vlaanderen worden verlaten. Samen met de slechte organisatie en het feit dat de nationale leiding van de Frontpartij te gematigd werd bevonden, zorgde dit ervoor dat er naast de Frontpartij nieuwe initiatieven werden genomen waarin West-Vlaamse katholieken en priesters sterk waren vertegenwoordigd, zoals het Veem ick wijck niet af Veem ick wijck niet af
Het Veem ick wijck niet af was na WOI een geheime organisatie om de Vlaamse beweging verder te ontwikkelen. Het Veem agiteerde onder meer tegen de Frontpartij. Lees meer en Verbond van Vlaamsche Nationalisten De Blauwvoet Verbond van Vlaamsche Nationalisten De Blauwvoet
Het Verbond van Vlaamsche Nationalisten De Blauwvoet (1921) ontstond in Nederland en had een antidemocratische inslag. Het initiatief stierf al snel een snelle dood. Lees meer . Tijdens de jaren 1920 stelden de leiders van de West-Vlaamse Frontpartij zich openlijk meer en meer anti-parlementair op. Desondanks namen ze aan de verkiezingen deel. In hun verantwoording beklemtoonden ze dat de verkiezingsdeelname niet zozeer machtsverovering ten doel had maar wel een goed propagandamiddel was. De parlementsverkiezingen van 1921 leverden de eerste West-Vlaamse verkozenen voor de Frontpartij, die nu wel in alle arrondissementen aan de verkiezingen deelnam, op. Dit was vooral een gevolg van het succes in Ieper. Ondanks het feit dat de Frontpartij daar nauwelijks of niet was georganiseerd, behaalden de Fronters er 22,68% van de stemmen. Deze hoge score had de Frontpartij uitsluitend te danken aan het politiek en sociaal dienstbetoon van Butaye. Door de lijstverbindingen werd ook Van Severen in Roeselare-Tielt verkozen. De arrondissementen Kortrijk en Brugge waren de zwakke broertjes. In Brugge was lijsttrekker Adiel Debeuckelaere Debeuckelaere, Adiel
Adiel Debeuckelaere (1888-1979) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij zou zijn imago vooral opbouwen dankzij zijn leidende rol in de Frontbeweging. Lees meer tien dagen voor de verkiezingen gearresteerd. Hij werd ervan beschuldigd tijdens de Eerste Wereldoorlog met de Duitsers te hebben samengewerkt en defaitisme in het Belgisch leger te hebben verspreid. De stemmen halveerden er tot 5,8%. Wel werd de liberale flamingant Boedt opnieuw verkozen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1921 kwam de Frontpartij slechts in zes West-Vlaamse gemeenten met een eigen lijst op. In vier gemeenten sloot ze een kartel: in Deerlijk en Wakken met daensisten en in Brugge en Assebroek met christen-democraten. In Torhout werd een Vlaams-nationalist die op de lijst van de katholieke partij stond, verkozen. Dit alles leverde de Frontpartij in West-Vlaanderen 27 gemeenteraadsleden op.

Op voorstel van Van Severen werd in 1923 de Frontpartij gereorganiseerd. In West-Vlaanderen werd stilzwijgend de Godsvrede verlaten en werd het katholiek karakter van de partij bevestigd. Alle arrondissementen – met uitzondering van Brugge waar een deel van het bestuur bleef vasthouden aan de Godsvrede – verklaarden zich akkoord met deze koerswijziging. Een van de eersten die het Godsvredeprincipe in vraag had gesteld, was Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer . Ervan overtuigd dat een autonome Vlaams nationale partij haar doelstellingen niet kon bereiken, begon hij, gesteund door Karel Versteele, Dries Devos Devos, Dries
Dries Devos (1894-1960) speelde tijdens de jaren 1920 en begin jaren 1930 een prominente rol in het politieke Vlaams-nationalisme. Eind jaren 1930 en tijdens de Tweede Wereldoorlog was hi... Lees meer , Emiel Thiers Thiers, Emiel
Emiel Thiers (1890-1981) was van 1925 tot 1932 provicieraadslid voor het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond en van 1931 tot 1941 lid van de Raad van Leiding van het Verdinaso, waarvan h... Lees meer en Leuridan in het najaar van 1923 met de uitbouw van een Roomsch Katholieke Vlaamsch Nationale Vereeniging Roomsch Katholieke Vlaamsch Nationale Vereeniging
De Roomsch Katholieke Vlaamsch Nationale Vereeniging (1924-1925) was een kortstondige formatie onder impuls van Lodewijk Dosfel, die het katholieke nationalisme in Vlaanderen ideologisch ... Lees meer . Met het doel de basis te verruimen werden door de groep rond Leuridan onderhandelingen met de christelijke werklieden van Roeselare-Tielt, Kortrijk en Ieper aangeknoopt. Deze toenadering tussen werklieden en Vlaams-nationalisten was mede door de affaire- Arthur Mulier Mulier, Arthur
Arthur Mulier (1892-1979) engageerde zich als student in het activisme. Na de oorlog was hij eerst actief in de katholieke partij en daarna in het bedrijfsleven, waar hij pleitte voor ee... Lees meer en de diverse spanningen tussen de burgerij en arbeiders binnen de katholieke partij mogelijk geworden. Hun Vlaams standpunt was samen met de moeilijkheden inzake de lijstsamenstelling een van de voornaamste bronnen van conflict met de katholieke burgerij. De affaire-Mulier zorgde voor nog meer spanningen. Ze wekte in de West-Vlaamse werkliedenbond een golf van verontwaardiging over het optreden van de "bourgeois" tegen hun verkozene en zorgde voor de mobilisatie van de arbeiders rond een Vlaams programmapunt. Van Severen – die de controle over de Westvlaming had verworven en zijn aanhang de Roomsch Katholieke Vlaamsch Nationale Groep heette – stond daarentegen niet achter een mogelijk samengaan en stelde onrealistische eisen zodat de werklieden in Roeselare-Tielt, Kortrijk en Ieper uiteindelijk beslisten om met een eigen lijst op te komen. De geestelijkheid en de katholieke burgers en landbouwers beschouwden deze lijsten van arbeidersvertegenwoordigers als scheurlijsten. Het afspringen van de onderhandelingen betekende samen met de bisschoppelijke veroordeling van het Vlaams-nationalisme van 1925 dat de laatste kans op politiek samenwerken tussen Fronters en dissidente katholieken was verkeken. In Izegem leidde het spaak lopen van de toenadering tot een scheuring binnen de arbeiderstand. Voormannen zoals Leopold d'Hondt en Juul de Clercq De Clercq, Juul
Juul Declercq (1897-1955) was in de jaren 1920 actief in het Algemeen Christelijk Vakverbond en pleitte voor een toenadering tot de katholieke Vlaams-nationalisten. Vanaf 1931 vervulde h... Lees meer stapten er over naar de Frontpartij en met hen een hele groep gesyndiceerden. Zij sloten zich aan bij de Aalsterse Vlaams-nationalistische vakbond. Daarmee waren de kiemen gelegd voor een Vlaams-nationaal arbeiderssyndicaat dat geleidelijk aan in West-Vlaanderen meer aanhang zou krijgen.

De parlementsverkiezingen van 1925 werden voor de katholieke arbeiders geen onverdeeld succes. Zo verloren ze in Roeselare-Tielt hun verkozene. De Frontpartij behield in West-Vlaanderen haar twee verkozenen: Butaye en Van Severen. Opvallend was opnieuw de score van Butaye in het arrondissement Ieper (29%). Weer scoorden de Fronters het minst goed in Brugge en Kortrijk, een gevolg van het mislukt samengaan met daensisten.

Binnen de katholieke partij bleven de gematigden en in enkele gevallen zelfs conservatieven en Fransgezinden de touwtjes in handen houden en dit ondanks de invoering van de standsvertegenwoordiging en de goede organisatie van werklieden en flaminganten. Christen-democraten en flaminganten slaagden er onvoldoende in om door te breken en politieke mandaten voor hun vertegenwoordigers te veroveren. In de meeste West-Vlaamse steden en gemeenten bleven gematigden en conservatieven de ambten van burgemeester en schepenen bekleden. Een van de uitzonderingen daarop was Brugge waar de flaminganten in de katholieke partij een sterke positie hadden en waar de Vlaamsgezinde Victor Van Hoestenberghe burgemeester werd.

In de aanloop naar de verkiezingen van 1925 had de West-Vlaamse Frontpartij zich gereorganiseerd en was het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond (1925-1933) was een Vlaams-nationalistische partij in West-Vlaanderen. Lees meer (KVNV) opgericht. Van Severen werd de hoofdman van het verbond, Antoon Samyn Samyn, Antoon
Lees meer de secretaris. De nieuwe structuur moest de rangen van de Fronters sluiten en ervoor zorgen dat er (eindelijk) werk werd gemaakt van de opbouw van enige organisatie in West-Vlaanderen. Op papier werden op verschillende niveaus organen (afdelings- en arrondissementsbesturen, een gouwraad en een politieke commissie) ingericht maar op provinciaal vlak zouden deze nauwelijks of niet functioneren. De eigenlijke macht zou bij de arrondissementsbesturen blijken te liggen. Nieuw was ook dat het KVNV zich niet beperkte tot een staatkundig programma maar ook aandacht besteedde aan de sociaal-economische materie. Precies hierover zouden de meningen in het Vlaams-nationalistische kamp verdeeld raken. Geleidelijk aan sloop de Groot-Nederland Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer se gedachte in het West-Vlaams Vlaams-nationalisme binnen. De bakens werden verzet en de autonome Vlaamse staat was slechts een tussenstap meer naar de opbouw van een Groot-Nederland. De wet van het KVNV die al in 1926 was opgesteld, werd pas in 1930 definitief goedgekeurd. Dat de Vlaams-nationalisten in West-Vlaanderen stilaan meer voet aan de grond kregen, blijkt uit de gemeenteraadsverkiezingen van 1926 en uit het opbouwen van een aparte Vlaams-nationalistische zuil, al verliep dit laatste niet overal gelijkmatig. Bij de gemeenteraadsverkiezingen kwam het KVNV in 40 gemeenten met een eigen lijst op. In 8 gemeenten sloot ze een kartel met opnieuw de daensisten, christen-democraten of katholieken. Het leverde het KVNV 105 gemeenteraadsleden op, een verviervoudiging in vergelijking met 1921. Bijna de helft daarvan werd in het arrondissement Ieper verkozen. De resultaten waren opnieuw in de arrondissementen Kortrijk en Brugge het slechtst: respectievelijk 4 en 5 verkozenen. Vanaf het midden van de jaren 1920 werd op lokaal vlak werk gemaakt van de uitbouw van een aparte Vlaams-nationale zuil: jonge wachten, toneel- en muziekgroepen, arbeiderssyndicaten, spaarkassen, pensioengilden en ziekenfondsen werden her en der opgericht. De Vlaamse huizen werden de centra van het plaatselijk Vlaams-nationaal leven. West-Vlaanderen telde iets meer dan 100 Vlaamse Huizen Vlaamse Huizen
Lees meer . Merkwaardig is dat waar de Vlaams-nationalisten de beste verkiezingsuitslagen behaalden, het arrondissement Ieper, er slechts 13 Vlaamse Huizen waren terwijl er in het arrondissement Kortrijk, het electoraal zwakke West-Vlaamse broertje, er 33 Vlaamse Huizen waren. In de drie overige arrondissementen waren er telkens een 20-tal Vlaamse Huizen.

Deze nieuwe rivaliserende zuil was de katholieken een doorn in het oog en de uitbouw ervan deed de spanningen tussen katholieken en Vlaams-nationalisten alleen maar toenemen. Centraal in de discussie tussen Vlaams-nationalisten en katholieken stond de draagwijdte en de theoretische fundering van de tweede bisschoppelijke veroordeling van het Vlaams-nationalisme. In 1927 had bisschop Gustave Waffelaert Waffelaert, Gustave
Gustave Waffelaert (1847-1931) was bisschop van Brugge van 1895 tot 1931. Hij was voorstander van de West-Vlaamse gewesttaal. Ondanks een zekere Vlaamslievendheid kwam hij in conflict met... Lees meer van zijn jaarlijkse vastenbrief gebruikgemaakt om opnieuw het Vlaams-nationalisme te veroordelen en in tegenstelling tot 1925 had hij duidelijk gemaakt dat het verbod zowel geestelijken als leken betrof. Met deze veroordelingen wilde de bisschop de verdeeldheid in de katholieke rangen en de electorale neergang van de katholieke partij een halt toeroepen. Omstreeks 1930 bereikte de spanning tussen katholieken en Vlaams-nationalisten niet alleen een hoogtepunt maar zou ook de Vlaams-nationalistische zuil door de tegenstelling KVNV-Van Severen verdeeld raken.

Een breuk ontstond er ook in de West-Vlaamse studentenbeweging. Al heel vroeg in de jaren 1920 evolueerde de studentenbeweging in West-Vlaanderen in de richting van het radicale en anti-Belgische Vlaams-nationalisme. Een belangrijke bijdrage tot die evolutie werd door West-Vlaamse priesters, studentenleiders ( Berten Catry Catry, Berten
Berten (Albert) Catry (1896-1941) was een Vlaams-nationalistische studentenleider tijdens het interbellum en fungeerde als beheerder van De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) en van Jong Diets... Lees meer en Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer ) en De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer geleverd. In tegenstelling tot de eerste bisschoppelijke veroordeling van het Vlaams-nationalisme kende de veroordeling van 1927 wel grote gevolgen voor de studentenbeweging. De veroordeling werd immers gevolgd door een zuivering onder de West-Vlaamse geestelijkheid. Het ondergronds werken werd voor de Vlaams-nationalistische studentenbonden een noodzaak. Toen Karel Dubois Dubois, Karel
Karel Dubois (1895-1956) werd in 1928 de proost-stichter van de Katholieke Studentenactie in het bisdom Brugge, dat hij in gehoorzaamheid aan zijn bisschop Lamiroy en met diens mandaat wi... Lees meer in 1928 werd aangesteld om de Katholieke Actie in West-Vlaanderen te lanceren, verergerde de toestand nog voor de studentenbonden die bij het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer (AKVS)aangesloten bleven. Geleidelijk aan verloor het AKVS in West-Vlaanderen terrein en won de Katholieke Actie Katholieke Actie
Lees meer (KA) veld. Om het tekort aan Vlaamse actie binnen de KA op te vangen werd vanuit het Klein Seminarie van Roeselare Klein Seminarie van Roeselaere
In het Klein Seminarie van Roeselare, opgericht in 1806, liepen tal van belangrijke figuren uit de Vlaamse beweging school of gaven er les (Gezelle, Verriest, Rodenbach). In 1875 ontstond... Lees meer in 1933 het Jong Volksche Front Jong Volksche Front
Het Jong Volksche Front was een West-Vlaamse Vlaamse studentenbeweging, die met bisschoppelijke goedkeuring de vroegere plaatselijke bonden van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenve... Lees meer opgericht. Het Jong Volksche Front nam de traditie van het AKVS over maar profileerde zich uitdrukkelijk belgicistisch.

Bij de parlementsverkiezingen van 1929 behaalde het KVNV een verkozene meer dan in 1925. In Veurne-Diksmuide-Oostende werd Leuridan verkozen. De meer dan 1000 voorkeurstemmen die Leuridan behaalde, waren een beloning voor zijn grote propagandistische inspanningen die niet tot zijn kiesdistrict beperkt bleven maar zich over heel West-Vlaanderen uitstrekten. In Ieper behaalde het KVNV 30,52% van de stemmen, wat twee verkozenen opleverde: Butaye en Marcel van den Bulcke Van den Bulcke, Marcel
Marcel van den Bulcke (1879-1954) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij zetelde in de gemeenteraad van Vlamertinge en was volksvertegenwoordiger en senator voor het arrondissement... Lees meer , de burgemeester van Vlamertinge. Doordat Ieper nu twee Vlaams-nationalistische verkozenen had, werd Van Severen niet meer herverkozen en dit ondanks een lichte stijging van het aantal stemmen in Roeselare-Tielt. In dit arrondissement en in Brugge ging de lijst-De Lille met een groot aantal stemmen lopen (respectievelijk 10,9 en 16,8%). Victor de Lille De Lille, Victor
Victor de Lille (1863-1940) was stichter, uitgever en hoofdredacteur van ’t Getrouwe Maldeghem, waarmee hij ijverde voor de vernederlandsing van Vlaanderen. Hij was literair auteur en uit... Lees meer werd in Brugge verkozen. Daardoor verloor Boedt zijn zetel en daalden de stemmen voor het KVNV in Brugge tot 3,9%. In Kortrijk werd de hoogste score (6,7%) behaald die de Vlaams-nationalisten in het interbellum er zouden bereiken.

Het Verdinaso

Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer ging zich steeds meer onafhankelijk opstellen ten opzichte van het gouwbestuur van het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond (1925-1933) was een Vlaams-nationalistische partij in West-Vlaanderen. Lees meer (KVNV) en de spanningen tussen de groep- Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer en de groep-Van Severen namen toe. Al in 1926 staakte Leuridan zijn medewerking aan de Westvlaming, die niet meer het orgaan van het KVNV was maar van Van Severen. Nadat Van Severen in 1929 niet meer herverkozen werd, ging hij nog meer zijn eigen weg. In mei 1930 nam hij ontslag als hoofdman van het KVNV. Zijn medestander Emiel Thiers Thiers, Emiel
Emiel Thiers (1890-1981) was van 1925 tot 1932 provicieraadslid voor het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond en van 1931 tot 1941 lid van de Raad van Leiding van het Verdinaso, waarvan h... Lees meer en later Dries Devos Devos, Dries
Dries Devos (1894-1960) speelde tijdens de jaren 1920 en begin jaren 1930 een prominente rol in het politieke Vlaams-nationalisme. Eind jaren 1930 en tijdens de Tweede Wereldoorlog was hi... Lees meer volgden hem als hoofdman op. In september 1931 werd Van Severen uit het KVNV gezet waarop hij 's anderendaags besliste met het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer van wal te steken. De volgende maanden werd in verschillende gemeenten de lokale KVNV-afdeling ontbonden en werd besloten aan te sluiten tot het Verdinaso. Niet onbelangrijk voor de uitbouw van het Verdinaso was de steun die Van Severen kreeg van Juul de Clercq De Clercq, Juul
Juul Declercq (1897-1955) was in de jaren 1920 actief in het Algemeen Christelijk Vakverbond en pleitte voor een toenadering tot de katholieke Vlaams-nationalisten. Vanaf 1931 vervulde h... Lees meer die opnieuw een hele groep gesyndiceerden met zich meebracht. Omstreeks 1930 telde het Vlaamsch Nationaal Arbeiders Syndicaat in West-Vlaanderen ongeveer 3000 leden. Het zwaartepunt van de syndicale werking lag in het arrondissement Roeselare-Tielt en meer bepaald in Izegem en Roeselare, niet toevallig twee gemeenten waar Van Severens invloed zeer groot was. De milities die het Verdinaso er had, behoorden tot de grootste in Vlaanderen. Wat daar na de oprichting van het Verdinaso restte van het KVNV slaagde er niet in om een degelijke werking in leven te houden. Op andere plaatsen bleef het een tijdje stil rond het KVNV maar na verloop van tijd kwam ze weer boven water. De verdeeldheid in het Vlaams-nationalistische kamp had tot gevolg dat er een scheuring kwam in de Vlaams-nationalistische verenigingen en organisaties. Indien deze verenigingen en organisaties er al in slaagden het hoofd boven water te houden, dan ging dit toch met ledenverlies gepaard. Een laatste poging die eind 1931-begin 1932 onder impuls van Berten Catry en Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer werd ondernomen om de twee groepen nog met elkaar te verzoenen, leidde tot niets. In juli 1932 namen vijf Vlaams-nationalistische verkozenen en hun opvolgers die naar het Verdinaso waren overgestapt, uit de provincieraad ontslag. Op 10 juli 1932 werd in Roeselare de eerste landdag van het Verdinaso georganiseerd waarop het programma van het verbond werd voorgesteld. De twee volgende landdagen vonden in Tielt plaats. De eerste jaren was het Verdinaso vooral een West-Vlaamse beweging. Het Verdinaso had in West-Vlaanderen de grootste aanhang. In geen enkele andere provincie waren er meer militieleden of militanten. In verkiezingstijd liep het Verdinaso op om blanco te stemmen. Het bleef afwachten tot de gemeenteraads- en parlementsverkiezingen van 1932 om vast te stellen wat de gevolgen daarvan waren. In Roeselare-Tielt waar de grootste gevolgen mochten worden verwacht, steeg het aantal blancostemmen slechts in beperkte mate. Het effect was wel merkbaar aan KVNV-zijde. De partij slaagde slechts in vijf gemeenten een lijst samen te stellen. In 1926 waren dat er nog 15. Van de 33 gemeenteraadsleden die het KVNV in 1926 in Roeselare-Tielt behaalde, bleven er in 1932 maar 3 meer over. Hier werden de gevolgen van de oprichting van het Verdinaso ongetwijfeld het sterkst gevoeld. Hoewel er in het arrondissement Kortrijk merkelijk meer lijsten werden ingediend, daalde het aantal gemeenteraadsleden van vier naar drie. In het arrondissement Brugge werd enkel in Brugge stad en Torhout een lijst ingediend, wat enkel in Torhout een zetel opleverde. In het arrondissement Ieper steeg het aantal gemeenteraadsleden tot 52. In Veurne-Diksmuide-Oostende bleef het aantal verkozenen gelijk. Bij de parlementsverkiezingen van 1932 verloor het KVNV in West-Vlaanderen één zetel: enkel Butaye en Leuridan werden herkozen. Opmerkelijk was de opgang in het arrondissement Brugge waar men in één klap opnieuw op hetzelfde peil zat als in 1919 (11%). In Kortrijk kwam er naast de lijst van het KVNV een aparte Vlaams-nationalistische lijst van oud-activist Gustaaf Doussy Doussy, Gustaaf
Gustaaf Doussy (1881-1941) was een Vlaamse arts die actief was in de Leuvense Vlaamsgezinde studentenbeweging, het daensisme en het democratisch Vlaams-nationalisme. Tijdens de Eerste Wer... Lees meer op ( activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ). Het KVNV behaalde er 5,1% van de stemmen. De lijst van Doussy kreeg slechts 366 stemmen. Met uitzondering van het arrondissement Roeselare-Tielt daalde in West-Vlaanderen het aantal blanco- en ongeldigheidsstemmen. De lijst van het KVNV werd in Roeselare-Tielt getrokken door Jozef de Coene De Coene, Jozef
Jozef de Coene (1875-1950), oprichter en bedrijfsleider van de Kortrijkse Kunstwerkstede Gebroeders De Coene, was als kunstschilder de spil van een Vlaamsgezind literair-artistiek netwerk... Lees meer en Jeroom Ampe, twee niet zo'n bekende figuren die voor de verkiezingen nog stelling tegen het KVNV hadden gekozen. De resultaten van de verkiezingen liepen in dit arrondissement sterk uiteen. Terwijl in Izegem en Roeselare een sterk verlies werd geleden, werd in Tielt en Ruiselede forse winst geboekt. Al bij al bleven de gevolgen van de oproep van Van Severen beperkt, al lijkt het erop dat de stijging van het aantal blancostemmen in Roeselare-Tielt het KVNV haar derde zetel kostte.

Het Vlaamsch Nationaal Verbond

Tegenover het Verdinaso kon het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond (1925-1933) was een Vlaams-nationalistische partij in West-Vlaanderen. Lees meer (KVNV) aanvankelijk maar weinig in de plaats stellen. Op 27 oktober 1931 werd de beslissing van het gouwbestuur om Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer uit het KVNV te zetten door de gouwraad bevestigd. Tussen dan en 15 januari 1933 kwam de gouwraad van het KVNV geen enkele keer meer bijeen. Gedurende deze periode werden de beslissingen door het gouwbestuur genomen. Enkele leden, zoals Antoon Samyn Samyn, Antoon
Lees meer en Paul-Felix Beeckman Beeckman, Paul-Felix
Paul-Felix Beeckman (1900-1978) was als student actief in het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond en het KVHV. Later engageerde hij zich binnen het VNV. Na de Tweede Wereldoorlog... Lees meer , namen hun ontslag. Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer werd hoofdman van het KVNV en Michiel Bulckaert Bulckaert, Michiel
Michiel Bulckaert (1895-1968) was een VNV-politicus die als West-Vlaamse oorlogsgouverneur collaboreerde met de Duitse bezetter. De advocaat uit Veurne was oorlogsvrijwilliger tijdens Eer... Lees meer de waarnemend secretaris. Het KVNV trachtte een blok te vormen tegen het Verdinaso en zoveel mogelijk de eendracht te bewaren. Een reorganisatie van de gelederen werd daarvoor noodzakelijk geacht. Zo werden onder meer de Vlaams-nationalistische bladen Het Leieland, Het Westland, Sinjaal Sinjaal
Sinjaal (1936-1938) was het blad van het Vlaamsch Nationaal Syndicaat (VNS). Lees meer en De Noordzee in 1932 onder de redactionele leiding van het gouwbestuur geplaatst. De democratie en het federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer bleven de leiders van het KVNV afwijzen. In de plaats daarvan bleven zij vasthouden aan het doel een autoritaire en Groot-Nederland Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer se staat op te bouwen. Typerend is dat de kern van de werking een Vlaams-nationale jeugdcentrale met een verweerkorps moest worden. Het gouwbestuur voelde immers de hete adem van het Verdinaso in de nek en probeerde een verdere doorbraak van het Verdinaso in te dammen. Dit isoleerde haar van de concentratiepogingen binnen de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer die inmiddels aan de gang waren en deed de verwarring in het West-Vlaamse Vlaams-nationalistische kamp alleszins niet afnemen. Wat later raakte een aantal vooraanstaande personages van het KVNV toch betrokken bij de pogingen om een nieuwe Vlaams-nationalistische eenheidspartij in Vlaanderen op te richten. Hun inbreng was niet onbelangrijk: zij bleven immers beklemtonen dat deze nieuwe partij op een autoritaire en Groot-Nederlandse leest geschoeid moest zijn. Vooral de zogenaamde Kortrijkse groep met Herbert en Beeckman als spilfiguren leverde een belangrijke bijdrage tot het totstandkomen en het formuleren van de stichtingsproclamatie van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV). De eenheidspartij moest de concurrentie met het Verdinaso kunnen aangaan.

Op 30 september 1933 besloot het gouwbestuur het KVNV te ontbinden. De arrondissementsbesturen kregen de opdracht de ontbinding uit te voeren. Vervolgens werd besloten aan te sluiten bij het VNV. Leuridan zou de gouwleider van het VNV worden. Samen met Beeckman trok Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer van 20 tot 30 oktober 1933 door West-Vlaanderen om nieuwe afdelingen op te richten en arrondissementsleiders aan te stellen. Frans Strubbe Strubbe, Frans
Frans Strubbe (1895-1994) was een advocaat en industrieel, die een prominente rol speelde in het Vlaams-nationalistische studentenleven. In de jaren 1930 bouwde hij het VNV uit in Kortri... Lees meer (Kortrijk), Joris Vansteenland Vansteenland, Joris
Joris Vansteenland (1899-1972) was een Vlaams-nationaal politicus in het interbellum en vervulde tijdens de Tweede Wereldoorlog leidende functies in de militie van het Vlaamsch Nationaal ... Lees meer (Veurne-Diksmuide-Oostende) en Achiel Verstraete Verstraete, Achiel
Achiel Verstraete (1898-1980) werd in 1939 senator in Gent-Eeklo voor het VNV. Tijdens de bezetting was hij kabinetschef van Gerard Romsée, en vanaf mei 1943 gouverneur ad interim van Oo... Lees meer (Ieper) kregen de functie van arrondissementsleider. Brugge en vooral Roeselare-Tielt waren voor het VNV moeilijke arrondissementen. Pas in 1936 werd in Brugge Fernand Quintens Quintens, Fernand
Fernand Quintens (1911-2002) was sinds de jaren dertig actief bij het AKVS en later bij het VNV in Brugge en Roeselare. Lees meer tot arrondissementsleider aangesteld. Vlak voor de verkiezingen van ditzelfde jaar werd propagandaleider Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer als lijsttrekker naar Roeselare gestuurd en moest hij Jeroom Ampe als arrondissementsleider opvolgen. In beide arrondissementen kreeg het VNV bij de parlementsverkiezingen van 1936 de steun van één van de De Lilles. Het VNV behaalde in West-Vlaanderen 16% van de stemmen en vier verkozenen: Jozef Devroe Devroe, Jozef
Jozef Devroe (1905-1976) werd in 1936 en 1939 in het arrondissement Brugge tot volksvertegenwoordiger gekozen. Vanaf november 1941 was hij oorlogsburgemeester van Groot-Brugge. Tussen 196... Lees meer (Brugge), Tollenaere (Roeselare-Tielt), Leuridan (Veurne-Diksmuide-Oostende) en Emile Butaye Butaye, Emile
Emile Butaye (1882-1953) was een leraar, landmeter en Vlaams-nationalistisch politicus. Na de Eerste Wereldoorlog werd hij actief in het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS) en was hij... Lees meer (Ieper). Devroe en Tollenaere hadden hun verkiezing in belangrijke mate aan de steun van een telg uit het De Lille-geslacht te danken. Alleen in Kortrijk, waar Gustaaf Doussy Doussy, Gustaaf
Gustaaf Doussy (1881-1941) was een Vlaamse arts die actief was in de Leuvense Vlaamsgezinde studentenbeweging, het daensisme en het democratisch Vlaams-nationalisme. Tijdens de Eerste Wer... Lees meer weer met een aparte lijst opkwam, werd lijstaanvoerder Strubbe niet verkozen. Mevrouw Odile van den Berghe Vandenberge, Odila
Odila Maréchal-Vandenberge (1881-1956) was sinds de jaren dertig lid van het VNV en werd in 1936 gecoöpteerd tot senator. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze leider van de vrouwenbeweg... Lees meer verwierf via co÷ptatie een senaatszetel. Bij de provincieraadsverkiezingen die twee weken later volgden, boekte het VNV opnieuw winst in West-Vlaanderen: vijftien VNV'ers werden tot provincieraadslid verkozen. Het was de hoogste score die de Vlaams-nationalisten tijdens het interbellum bij de provincieraadsverkiezingen behaalden. In 1921 was geen enkele Vlaams-nationalist verkozen, in 1925 zeven, in 1929 elf en in 1932 negen. Na de verkiezingen van 1936 sloot de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer , die haar meerderheid in de provincieraad had verloren, een bestuursakkoord met het VNV. Het VNV dwong daarbij twee bestendig afgevaardigden en een provinciaal senator af.

Bulckaert en Benoni Vermeulen werden lid van de Bestendige Deputatie en Marcel van den Bulcke Van den Bulcke, Marcel
Marcel van den Bulcke (1879-1954) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij zetelde in de gemeenteraad van Vlamertinge en was volksvertegenwoordiger en senator voor het arrondissement... Lees meer werd provinciaal senator. Een grote stempel op het provinciebestuur konden de VNV-mandatarissen niet drukken. De katholieke partij bleef in grote mate het beleid uitstippelen. In 1933 was Hendrik Baels Baels, Henri
Henri Baels (1878-1951) was een jurist, bedrijfsleider en politicus van de katholieke partij die zowel lokaal als nationaal een aantal leidende functies bekleedde. Hij behoorde tot een fl... Lees meer L. Janssens de Bisthoven opgevolgd als gouverneur van West-Vlaanderen. Baels, die als minister van binnenlandse zaken een belangrijke rol bij het totstandkomen van de taalwetten had gespeeld, was achter de schermen al een tijdje bezig om het ontslag van Janssens de Bisthoven te verkrijgen. Een van Baels' voornaamste motieven was dat Janssens de Bisthoven geen Nederlands kende. In Vlaamsgezinde kringen werd de benoeming van Baels gunstig onthaald. Tijdens het interbellum legden de Vlaams-nationalisten in de provincieraad pas na 1936 de grootste activiteit aan de dag. Vooral fractieleider Strubbe onderscheidde zich daarbij. Aangelegenheden die door de VNV-mandatarissen tijdens het interbellum in de provincieraad werden verdedigd, waren onder meer: de steun aan de seizoenarbeiders, de betoelaging van de Vlaams-nationale verenigingen en het gebruik van de Nederlandse taal in het provinciebestuur. Op het einde van de jaren 1930 werd immers nog meermaals het Frans in de provincieraad gehanteerd. De Vlaams-nationalisten tolereerden niet dat een provincieraadslid, die zowel de Franse als de Nederlandse taal machtig was en uit een Vlaamse stad afkomstig was, de raad in het Frans toesprak. Wie daarentegen enkel Frans kende, kon volgens de VNV'ers niet verplicht worden Nederlands te spreken. Een van de weinige keren dat het tot een serieus dispuut in de provincieraad kwam, was toen Emiel Thiers Thiers, Emiel
Emiel Thiers (1890-1981) was van 1925 tot 1932 provicieraadslid voor het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond en van 1931 tot 1941 lid van de Raad van Leiding van het Verdinaso, waarvan h... Lees meer namens de Vlaams-nationalisten protesteerde tegen het stemmen van een budget voor de viering van de eeuwfeesten (1930). Naar aanleiding van de discussie rond de subsidiëring van scholen, waarvan Vlaams-nationalisten vonden dat ze omwille van hun taalregime "anti-sociaal" en "denationaliserend" waren, dreigden de VNV'ers er in 1937 mee het bestuursakkoord op te zeggen. Zover kwam het uiteindelijk niet.

De samenwerking met de katholieken bleek ook bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1938. In 26 gemeenten kwam het VNV op met een concentratielijst waarvan het grootste deel een concentratie met katholieken was. Ook met Rex werd samengewerkt, onder meer in Roeselare en Izegem. Daarnaast kwam het VNV in 59 gemeenten alleen op. Het leverde meer dan 150 West-Vlaamse gemeenteraadsleden op. In de arrondissementen Brugge en Roeselare-Tielt ging het VNV sterk vooruit terwijl in de rest van de provincie de stemmen voor de Vlaams-nationalisten stagneerden of zelfs daalden.

Bij de parlementsverkiezingen van 1939 leed het VNV verlies in drie van de vijf West-Vlaamse arrondissementen: Brugge, Veurne-Diksmuide-Oostende en Ieper. Toch werden Devroe, Leuridan en Butaye opnieuw verkozen, de eerste twee evenwel langs apparentering. Leuridan liet zijn zetel in de Kamer aan Vansteenland over om zelf het in Kortrijk vrijgekomen mandaat van senator te kunnen opnemen. Vermeulen die als senator was verkozen gaf immers voorkeur aan zijn mandaat van bestendig afgevaardigde. Van den Bulcke werd herverkozen als senator. In Kortrijk en Roeselare-Tielt werd winst geboekt. In dit laatste arrondissement werden Tollenaere en De Lille na apparentering tot volksvertegenwoordiger en senator verkozen.

Tweede Wereldoorlog

Eind mei 1940 namen de Duitsers West-Vlaanderen in. In tegenstelling tot de Eerste Wereldoorlog was vrij verkeer binnen de provincie nu wel mogelijk. Het Sperrgebiet (de kuststreek) vormde hierop de enige uitzondering. Tijdens het eerste oorlogsjaar werden VNV'ers op belangrijke bestuursposten geplaatst. In West-Vlaanderen kreeg het VNV het voor het zeggen binnen het provinciebestuur. Doordat de provincieraad niet meer mocht samenkomen, werden de beslissingen enkel door de gouverneur en de Bestendige Deputatie genomen. In augustus 1940 werd bestendig afgevaardigde Michiel Bulckaert Bulckaert, Michiel
Michiel Bulckaert (1895-1968) was een VNV-politicus die als West-Vlaamse oorlogsgouverneur collaboreerde met de Duitse bezetter. De advocaat uit Veurne was oorlogsvrijwilliger tijdens Eer... Lees meer tot waarnemend gouverneur aangesteld. Tot september 1941 bleef Bulckaert lid van de Bestendige Deputatie. Albert Deckmyn Deckmyn, Albert
Albert Deckmyn (1915-1989) vestigde zich als advocaat in Kortrijk. Hij militeerde binnen het Verdinaso en sloot zich in mei 1941 aan bij de Eenheidsbeweging-VNV. In september 1941 werd hi... Lees meer , Oscar Sabbe, Joris Dedullen en Oscar Vermeersch werden aangesteld als bestendig afgevaardigden. Enkel de laatste was provincieraadslid. De sterke positie binnen het provinciebestuur maakte een machtsgreep in de gemeentebesturen mee mogelijk. Voor Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer en Joris Vansteenland Vansteenland, Joris
Joris Vansteenland (1899-1972) was een Vlaams-nationaal politicus in het interbellum en vervulde tijdens de Tweede Wereldoorlog leidende functies in de militie van het Vlaamsch Nationaal ... Lees meer kon de machtswisseling niet snel genoeg gaan. Zij zetten Bulckaert dan ook dikwijls onder druk om zo snel mogelijk een VNV'er te benoemen.

Bij gebrek aan historisch onderzoek wordt de naoorlogse periode niet belicht.